Çeşit Satışında Aliud Teslim

Aliud Delivery in Variety Sales

Özge ÖNCÜ

“Başka şey teslimi” anlamına gelen aliud teslimle ilgili uyuşmazlıklara özellikle satış sözleşmelerinde sıklıkla rastlanmaktadır. Türk Borçlar Kanunu’nda ise aliud teslime ilişkin bir düzenleme yer almamaktadır. Aliud teslimin özellikle ayıplı teslimle sınırının çizilmesinde ise güçlükler ortaya çıkmaktadır. Parça satışında ayıplı teslim ile aliud teslimi birbirinden ayırmak büyük bir güçlük göstermemekle birlikte, özellikle çeşit satışlarında bu güçlük daha fazla ortaya çıkmaktadır. Öğreti ve uygulamada aliud ifa genel olarak hiç ifa etmeme olarak değerlendirilmektedir. Dolayısıyla satış sözleşmesinde aliud teslim durumunda Türk Borçlar Kanunu’nda satıcının ayıptan sorumluluğuna ilişkin olarak getirilen özel düzenlemelerin uygulama alanı bulamayacağı da genel olarak kabul edilmektedir. Aliud teslimin ayıplı teslim olarak nitelendirilmemesi ve farklı hükümlere tabi tutulması ise aliud teslim ve ayıplı teslim arasında ayrım yapabilmeyi daha da önemli hale getirmektedir. Ayrıca öğretide özellikle bu sınırın çizilmesindeki güçlükler de gerekçe gösterilerek, aliud teslimin de ayıplı teslimle aynı hukuki sonuçlara tabi tutulması yönünde görüşler de ileri sürülmektedir. Çalışmamızda çeşit satışlarında aliud teslim ile ilgili olarak ortaya çıkan söz konusu sorunlar inceleme konusu yapılmıştır. Bu konuda, öğretideki görüşler yanında Yargıtay ve İsviçre Federal Mahkemesi’nin konu ile ilgili kararları da incelenerek, konu hakkındaki görüşümüzün ortaya konulmasına çalışılmıştır.

Satış Sözleşmesi, Çeşit Satışı, Aliud Teslim, Ayıplı Teslim, Türk Borçlar Kanunu.

Discrepancies related to aliud delivery, meaning “other item delivery”, are commonly encountered in sale contracts. However the Turkish Code of Obligations contains no regulations pertaining to aliud delivery. Defining aliud delivery simply as faulty delivery however, creates some difficulties. While differentiating one from the other isn’t that difficult in the sale of parts, this problem arises often especially in variety sales. In theory and in practice, aliud delivery is generally regarded as non-performance. Hence it is also generally accepted that, in the case of an aliud delivery, the special regulations made with regards to the seller’s liability of the defect wouldn’t find application area in the sale contract. Aliud delivery not being described as faulty delivery and the two being subject to different verdicts makes distinguishing aliud delivery from faulty delivery all the more important. Additionally, the complications that arise in the distinction of these terms especially in theory are used as an argument in voicing the opinion that aliud deliveries should be subjected to the same legal consequences as faulty deliveries. The subject of our study is the aforementioned problems that arise from aliud delivery in variety sales. In order to present our opinion on this topic in our study, we analyzed the arguments in theory as well as the verdicts of The Court of Cassation and The Federal Supreme Court of Switzerland regarding the issue.

Sale Contract, Variety Sales, Aliud Delivery, Faulty Delivery, Turkish Code of Obligations.

GİRİŞ

Borçlu, borçlandığı edimden başka bir şeyi ifa konusu yapamayıp, neyi borçlanmış ise onu ifa etmek zorundadır. Buna ifanın edime uygun olması ilkesi denilir.¹ Bununla birlikte, tarafların anlaşarak borçlanılan edimden başka bir şeyle ifanın gerçekleşmesini kabul etmeleri mümkündür. İfa sırasında² tarafların anlaşması suretiyle borçlanılan edimden başka bir şey ile borcun ifasına ifa yerine geçen edim veya ifa yerini tutan eda (datio in solutum) denilir.³ Tarafların bu yönde bir anlaşması olmaması halinde ise borçlanılan edimden başka bir şey ile ifa, aliud⁴ veya yanlış ifa olarak adlandırılmaktadır.⁵ Borçlunun, alacaklıya sözleşmeyle kararlaştırılan şeyden başka bir şey teslim etmesi aliud teslim olarak nitelendirilmektedir.⁶ Bu bağlamda satış sözleşmesinde aliud teslim, satıcının, alıcıya satış sözleşmesinde borçlandığı satılandan başka bir şey teslim etmesini ifade etmektedir.⁷

Satış sözleşmelerinde aliud teslimi belirlemek bakımından satışın parça satışı veya çeşit satışı olmasına göre bir ayrım yapılmaktadır. Sözleşme taraflarının satış konusunu bireysel olarak (ferden) belirlemeleri durumunda parça satışı söz konusu olur.⁸ Parça satışında sözleşme tarafları satılanı yeterli ayırt edici unsurlarıyla ferden ve somut olarak belirlerler.⁹ Örneğin, (A) ressamının (B) tablosu gibi... Parça satışında genel olarak, satıcının alıcıya satış sözleşmesinde ferden, bireysel olarak belirlenmiş şey yerine başka bir şey teslim etmesi durumunda aliud teslimin bulunduğu kabul edilmektedir.¹⁰ Örneğin, alıcının görüp beğendiği ve satın aldığı (A) tarafından resmedilen (B) tablosu yerine, yine (A) tarafından resmedilen (C) tablosunun teslim edilmesi gibi...¹¹ Söz konusu durum özdeşlik aliudi (Identitätsaliud) olarak da nitelendirilmektedir.¹² Parça satışında aliud teslimi durumunda genel olarak ayıplı ifanın değil, hiç ifa etmemenin söz konusu olduğu kabul edilmektedir.¹³ Bu durumda alıcı, borçlunun (satıcının) temerrüdüne ilişkin hükümlere (TBK m.117 ve devamı; TBK m.212-213) dayanabilecek; satıcının artık ifayı gerçekleştirmesi imkânsız hâle gelmişse ve satıcı kusurluysa Türk Borçlar Kanunu’nun 112’nci maddesine göre satıcıdan tazminat talep edebilecektir.¹⁴

Çeşit satışında ise parça satışının aksine, satış konusu, taraflarca somut ve bireysel olarak belirlenmeyip, sadece çeşidine (cinsine, türüne), yani çeşidi belirleyen ayırt edici niteliklerine¹⁵ ve aynı zamanda niceliğe (sayı, ölçü veya ağırlığa)¹⁶ göre belirlenmektedir.¹⁷ Satış konusu olarak 10 ton buğday, beş kilo domates, beş yumurta kararlaştırılmasında olduğu gibi...¹⁸ Parça satışında ayıplı ifa ile aliud ifayı birbirinden ayırmanın çok güç olmadığı ifade edilmekle birlikte¹⁹ aynı husus çeşit satışı bakımından pek de söylenemez. Nitekim çeşit satışında özellikle aliud teslimle ayıplı teslimin sınırının çizilmesi güçlük göstermektedir. Bu bağlamda çeşit satışında aliud teslimde uygulanması gereken kurallar bakımından da tartışmalar yaşanmaktadır. Çalışmamızda önce çeşit satışında aliud teslimin özellikleri üzerinde genel olarak durulduktan sonra; çeşit satışında aliud teslimin belirlenmesi ve bu durumda uygulanacak hükümler hakkında öğretide ileri sürülen görüşlere değinilecektir. Ayrıca konu ile ilgili İsviçre Federal Mahkemesi ve Yargıtay kararları da incelenecektir. Son olarak da konu hakkında görüşümüz açıklanmaya çalışılacaktır.