Aslen Kazanım Hükümlerinin Hayvanların Yeni Hukuki Statüsü Bakımından Yorumu

Interpretation of Provisions on Law Based Acquisition According to New Legal Satus of Animals

Emre CUMALIOĞLU

Bu çalışmada 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun kökleri Roma hukukuna uzanan taşınır mülkiyetinin aslen kazanılmasına ilişkin hükümlerini hayvanların hakları ve hukuki statüleri hakkındaki modern görüşler ışığında yorumlanacaktır. Makalemizde; çağdaş değerlerden, anayasal bir hak olan çevre hakkından, Ev Hayvanlarının Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi’nden ve 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu hükümlerinden yararlanılacak, hayvan haklarına ilişkin yasal değişiklerde göz önünde tutulması gereken TMK hükümleri tartışmaya sunulacaktır.

Aslen Kazanım, Mülkiyet, Hayvan Hakları, Hayvanın Hukuki Statüsü, Ev Hayvanları, Kazandırıcı Zamanaşımı, Karışma ve Birleşme, Buluntu, Sahiplenme.

In this paper we will evaluate and re-interpret the regulations of Turkish Civil Code no.4721 on the law based acquisition of ownership on mobile goods, which has very long roots to Roman law, from the aspect of modern concepts on animals, their rights and legal status. While evaluating, we will consider contemporary moral values, (constitutional) right to environment, provisions of the European Convention for The Protection of Pet Animals and the Code on Animal Protection no. 5199.

Law Based Acquisition, Ownership, Animal Rights, Animal’s Legal Status, Pets, Adverse Possession, Joining and Mixing Chattels, Found Property, Appropriation.

GİRİŞ

Artık eskiyen fikre göre hayvanlar özel mülkiyete konu olabilecek taşınır eşya sayılır, çağdaş yaklaşımlar ise hayvanların hukuki statüleri ve üzerlerindeki haklar konusunda farklı görüşler ileri sürmektedir. Ancak bu yaklaşımların “eşya” görüşünün dayanaklarını tamamen ortadan kaldırabildiğini söylemek güçtür. Bu çalışmada hayvanların eşya olarak değerlendirildiği Türk Medeni Kanunu’ndaki (TMK) aslen kazanım düzenlemelerini, pozitif hukukta hayvanlara yönelik modern yaklaşımlara göre değerlendirecek, Ev Hayvanlarının Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi (Avrupa Sözleşmesi) ve Hayvanları Koruma Kanunu (HKK) ile karşılaştırıldığında bazı açılardan örtülü boşluğa neden olan TMK hükümleri hakkında görüşlerimizi belirteceğiz. Örneğin, HKK’ya göre özellikle ev hayvanları üzerindeki hakkı mülkiyet olarak tanımlamak mümkün değilken TMK’nın aslen kazanım hükümlerinde hayvan üzerinde kazanılacak hakkın mülkiyet olması, HKK’ya göre kimseye ait olmayan ve sahiplenilemeyen yabani hayvanların TMK hükümlerine göre avlanma ile aslen sahiplenilebilmesi, buluntu ve kazandırıcı zamanaşımındaki beş yıllık sürelerin hayvanların refahını koruyan yasa hükümleri karşısında uygulanabilirliği, birleşme, işleme, cebri icrada ihale, ürünlerin sahiplenilmesi gibi aslen kazanım halleri (tart.) üzerinde duracağımız bazı konulardır.

TMK ile Avrupa Sözleşmesi ve HKK arasında çelişkiler olmasının nedenlerinden biri hazırlandığı tarihler arasında yaklaşık yüz yıl olmasıdır. Yüzyıllık sürede hem evcil hem de yabani hayvanların insan gözündeki önemi bazı noktalarda TMK’nın ekonomik faydalanmaya dayalı yaklaşımının ötesine geçmiş, sağlıklı çevre ve ruh sağlığına olan yadsınamaz katkıları nedeniyle hayvanlar dünyanın dört yanında kimi yazarlarca hak süjesi olarak onurlandırılmıştır! Diğer yandan bu tutarsız, hayvanlar arasında insanın menfaati temelinde eşitliksiz yaklaşımların ve hayvanı eşya olmaktan çıkaran yasaların TMK ve benzeri kanunların yaklaşımını değiştirmesi mümkün olmamıştır.

Bu çalışmanın amacı, TMK hükümlerinin değiştirilmesini önermek değildir. Bu hükümler binlerce yıllık tecrübenin ince elekten geçirilmiş neticeleridir. Gayemiz hayvan haklarına ilişkin tartışmalarda “hayvan mal değildir” şeklindeki çok haklı fakat gözyaşlarıyla sulandırılması nedeniyle gerektiği gibi tartışılamayan konuda ileride kabul edilmesini umduğumuz hayvan türlerine özgü özel yasalarda TMK (ve TBK) hükümlerinin de dikkate alınması gerektiğinin altını çizmektir.