Türkçe Devletlerarası Hukuk Ders Kitaplarında Devletlerarası Hukuk Tarihi Algısı ve Antik Çağ’a Dair Verilerin Analizi

Perception of the History of International Law in Turkish International Law Textbooks and Analysis of Data on Antiquity

Neyire AKPINARLI, Alanur ŞAHİN

Devletlerarası hukuk tarihi hem mevcut devletlerarası hukukun müesseselerini anlama ve eleştirel yaklaşabilme hem de uluslararası hukuka konu mevcut sorunlara çözüm üretebilme açısından önemli bir alt disiplindir. Mevcut devletlerarası hukuk tarihi yazımı, her ne kadar “evrensel devletlerarası hukukun tarihi” söylemi üzerinden kurgulanmış ise de esasen Avrupa merkezli bir yaklaşım ile kaleme alınmıştır. Bu tarih yazımı, özellikle 1990’lı yıllarla birlikte Eleştirel Hukuk Okulu ve Uluslararası Hukuka Üçüncü Dünya Yaklaşımına mensup akademisyenler başta olmak üzere uluslararası hukukçular tarafından sorgulanmaya başlanmıştır. Söz konusu devletlerarası hukuk tarihi kurgusunun tartışılması gereken unsurlarından birisi ise devletlerarası hukukun başlangıç tarihinin nereye götürüleceği, daha özel olarak İlk Çağ medeniyetlerinin devletlerarası hukuk birikimlerine dair yaklaşımın nasıl olması gerektiğidir. Devletlerarası hukuku tarihi konusuna, Türkiye’deki devletlerarası hukuk ders kitaplarının giriş bölümünde ya da ilk bölümlerinde yer verilmektedir. Bu çalışmada ders kitaplarında yer alan devletlerarası hukuk tarihi verileri analiz edilerek Türkiye’deki devletlerarası hukuk tarihi yaklaşımı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu analiz, ders kitaplarında 1) Devletlerarası hukuk tarihinin nasıl tanımlandığı, 2) Devletlerarası hukuk tarihinin başlangıcının hangi zaman dilimine götürüldüğü ve 3) Batı medeniyeti dışındaki Antik Çağ medeniyetlerine dair verilerin ne olduğu ve nasıl değerlendirildiği sorularına cevap aranarak yapılmıştır. Araştırmada, 1847 ile 2021 yılları arasında yazılmış olan 43 ders kitabı dört zaman dilimi aralığında incelenmiştir.

Devletlerarası Hukuk Tarihi, Antik Çağ Medeniyetlerinde Devletlerarası Hukuk, Devletlerarası Hukuk Ders Kitapları, Devletlerarası Hukuk Tarihi Yazımı, Üçüncü Dünya Bakış Açısı.

The history of international law is an important sub-discipline in terms of understanding, critically approaching current international law institutions, and finding solutions to existing problems in international law. The current historiography of international law is essentially written with a Eurocentric approach although it is built on the discourse of the “history of universal international law”. This historiography has begun to be questioned by international lawyers, especially academics belonging to the Critical Law School and the Third World Approach to International Law, especially with the 1990s. One of the elements that needs to be discussed in the current understanding of the history of international law is where the starting date of international law would be taken, and more specifically, how the approach should be towards the interstate law experiences of the First Age civilizations. The introductory part or the first part of the interstate law textbooks in Turkey is devoted to the history of interstate law. In this study, the data on the history of international law in the textbooks is analyzed, and the approach to the history of public international law in Turkey is revealed. This analysis is conducted by seeking answers to the following questions. 1) how the history of international law is defined in the textbooks, 2) what time period the beginning of the history of international law is taken and 3) what the data on the Ancient Age civilizations other than the Western civilization are and how they are evaluated. In this study, 43 textbooks written between 1847 and 2021 were examined in four time periods.

History of International Law, Interstate Law of Ancient Civilizations, International Law Textbooks, The Historiography of International Law, Critical Approach to the History of International Law.

GİRİŞ

Devletlerarası hukuk tarihi, hem mevcut devletlerarası hukuk kurum, kural ve kavramlarına eleştirel bakış açısı ile yaklaşabilmek hem de devletlerarası hukukun alanına giren konulara çözüm arayışlarında geçmişteki deneyim ve uygulamalardan yararlanma bakımından önemlidir.¹

Mevcut evrensel devletlerarası hukuk, kökleri ilk siyasi oluşumların aralarındaki ilişkilere kadar giden devletlerarası hukuk olgusunun günümüzdeki son halidir. Avrupa Kamu Hukuku temelinde şekillenmiş olan mevcut devletlerarası hukuk milat olarak kendisine uzun bir dönem 1648 tarihini almış, bu bağlamda da devletlerarası hukuk tarihi Avrupa Kamu Hukuku kurgusunda yazılmıştır.² Bu tarih yazımı, son 30 yıl içerisinde özellikle de Eleştirel Hukuk Okulu ve Uluslararası Hukuka Üçüncü Dünya Yaklaşımı’na mensup olan uluslararası hukuk akademisyenleri tarafından birçok açıdan eleştirilmeye başlanmıştır.³ Eleştiriye konu hususlardan birisi de Avrupa medeniyeti dışında kalan medeniyetlerin uluslararası hukuka katkısının görmezden gelinmesi hususudur.

Türkiye, hem medeniyetlerin beşiği olarak tanımlanan coğrafyada bulunması hem de kimliğini oluşturan bileşenleri nedeniyle birçok devletin varlığına, dolayısıyla bu devletlerin ilişkilerine ve ilişkilerinden doğan hukuka tanıklık etmiş bir mirasa sahiptir. Bu nedenle de devletlerarası hukuk tarihinde sözü olması gereken bir devlettir. Buna karşın Türkiye’de, devletlerarası hukuk tarihi üzerine akademik çalışmalar yok denecek kadar azdır⁴ ve bu konudaki veriler bugüne kadar devletlerarası hukuk ders kitaplarında giriş ya da ilk bölümdeki bilgilerle esasen sınırlı kalmıştır.