Anonim Şirketlerde Nama Yazılı Pay Senetlerinin Hukukî Niteliği ve Devir Yolları Üzerine Düşünceler

Assessments regarding the Legal Character and Transfer Methods of the Registered Shares in the Joint-Stock Companies

Tuğba ÇİFTÇİ

Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 484. maddesi gereğince, anonim şirketlerde pay senetleri hamiline veya nama yazılı olur. Pay devrinde genel ilkeleri düzenleyen TTK m.490 gereğince Bu hükümde nama yazılı pay senetlerinin ciro ile devredilebileceği öngörüldüğünden, nama yazılı pay senetlerinin olup olmadığı tartışılmıştır. Bunun yanı sıra hükmün sadece ciro ile devir yolunu açık tutup tutmadığı belirsizdir. Dolayısıyla alacağın temliki yolu ile de devir yapılmasının mümkün olup olmadığı tartışılmış ve buna bağlı olarak nama yazılı pay senetlerinin gerçek nama yazılı senet şeklinde düzenlenebileceği ileri sürülmüştür. Bunların yanı sıra ciro kavramının beyaz ciroyu da kapsayıp kapsamadığı tartışılmıştır. Çalışmamızda, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun ilgili hükümleri dikkate alınarak yukarıda bahsi geçen tartışmalara katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Nama Yazılı Pay Senetleri, Nama Yazılı Pay Senetlerinin Devri, Kanunen Emre Yazılı Pay Senetleri.

According to the Article 484 of the Turkish Commercial Code, the common stock shall be payable to bearer or registered share in the joint-stock companies. However, according to article 490 of Turkish Commercial Code, which regulates the general principals on the transfer of shares, As it is provided in this article that the registered shares may be transferred by endorsement, whether the registered shares are has argued. In addition to this, it is unclear whether the indorsement is the only way of the transfer. Accordingly, it has argued whether the registered shares can be transferred by assignment of claims and correspondingly real registered share. Furthermore, it has been assessed whether the endorsement involves the blank endorsement. In the study, it is aimed to contribute about the abovementioned arguments regarding the related articles of the Turkish Commercial Code (no: 6102).

Registered Share, Transfer of Registered Share, Legally Promissory Note.

Giriş

Pay senetleri, hamiline¹ ya da nama yazılı düzenlenebilir (TTK m.484/1). Kanunda veya esas sözleşmede aksi öngörülmedikçe, nama yazılı paylar, herhangi bir sınırlandırmaya bağlı olmadan devredilebilir (TTK m.490/1). Bedeli tamamen ödenmemiş nama yazılı payların devri için, şirket onayı² gereklidir; meğerki, devir, miras, mirasın paylaşımı, eşler arasındaki mal rejimi hükümleri veya cebrî icra yoluyla gerçekleşsin (TTK m.491/1). Şirket, sadece, devralanın ödeme yeterliliği şüpheli olduğunda ve şirketçe istenen teminat verilmediğinde onay vermeyi reddedebilir (TTK m.491/2). Bunun yanı sıra nama yazılı payların esas sözleşmeyle de devri sınırlandırılabilir (TTK m.492 vd.).³

Nama yazılı pay senetlerinin hukukî işlemle devri, ciro edilmiş⁴ nama yazılı pay senedinin zilyetliğinin devralana geçirilmesiyle yapılabilir (TTK m.490/2).⁵ Ciro yoluyla devredilme, emre yazılı senetlere özgü bir devir şekli olduğundan, nama yazılı pay senetlerinin kanunen emre yazılı senet olup olmadığı tartışmasını ortaya çıkarmıştır. Ancak 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda “pay senetleri” başlığı altındaki ayırımda, pay senetlerinin emre düzenleneceği ya da düzenlenebileceğine ilişkin açık bir madde hükmü yer almamaktadır. Nitekim pay senetlerinin devredilmesine ilişkin TTK m.489 ve TTK m.490, TTK m.484 hükmüne uygun olarak, “hamiline yazılı pay senetlerinin devri” ve “nama yazılı payların ve pay senetlerinin devrinde ilke” başlıkları altında düzenlenmiştir.

TTK m.490/2 hükmünün nama yazılı pay senetlerinin devrinin ciro ve zilyetliğin devralana geçirilmesiyle yapılabileceğini öngörmesi ayrıca, alacağın temliki yolunun da açık olup olmadığına ve esas sözleşmede ya da senet üzerinde menfi emre kaydı koyarak gerçek nama yazılı pay senedinin düzenlenebilip düzenlenemeyeceğine ilişkin değerlendirmeleri ortaya çıkarmıştır. TTK m.490/2 hükmünün sadece “ciro” kelimesini kullanmış olması neticesinde, nama yazılı pay senetlerinin beyaz ciro ile devir yolunun açık olup olmadığı belirsizdir. Bu belirsizlik nedeniyle bu hususta da değerlendirmeler yapılmıştır.

Çalışmada öncelikle nama yazılı pay senetlerinin emre yazılı olup olmadığı; devamında bu mesele ile bağlantılı olarak nama yazılı pay senetlerinin alacağın temliki yoluyla devredilip devredilemeyeceği ve beyaz ciro yoluyla devrin mümkün olup olmadığı hususları değerlendirilecektir.

I. Nama Yazılı Pay Senedinin Hukukî Niteliği

“Emredici hükümler” başlıklı TTK m.340 hükmüne göre, “Esas sözleşme, bu Kanunun anonim şirketlere ilişkin hükümlerinden ancak Kanunda buna açıkça izin verilmişse sapabilir.” Bu hükümde ifade edilen “açıkça” kelimesi nedeniyle, sapma izninin hiçbir tereddüde yer bırakmayacak kadar açık bir şekilde anlaşılması gerekir.⁶ ,⁷

TTK m.339/2, d hükmü gereğince, “Pay senetlerinin nama veya hamiline yazılı olacakları; belirli paylara tanınan imtiyazlar; devir sınırlamaları”, esas sözleşmeye yazılması gereken unsurlardandır. TTK m.484/1’e göre de, pay senetleri ancak nama veya hamiline olabilir. Bu açıklamalar çerçevesinde kanun koyucunun pay senetlerinin emre düzenlenebileceğine izin vermediği açıktır. Nama yazılı pay senetlerinin kanunen emre yazılı senet olabileceklerine ilişkin de açık bir düzenleme görülmemektedir.

Senedin türünün değiştirilmesi TTK m.650’de düzenlenmiştir. Bu hükümde; nama veya emre yazılı senetlerin hamile yazılı senede, hamile yazılı senetlerin de nama veya emre yazılı senede dönüştürülmesi düzenlenmiştir. “Pay senetleri” ayrımında “Dönüştürme” başlıklı TTK m.485’te ise, dönüştürmeye ilişkin esaslara yer verilmiştir. Buna göre, esas sözleşmeyle ayrı düzenleme yapılmamış olması şartıyla payın türü dönüştürme yoluyla değiştirilebilir. Aynı zamanda, bu düzenlemede, dönüştürmenin esas sözleşmenin değiştirilmesiyle yapılacağı, dönüştürmenin kanunen öngörüldüğü hâllerde yönetim kurulunun gerekli kararı alarak derhâl uygulayacağı ve bunun esas sözleşmeye yansıtılması girişimini hemen başlatacağı hükme bağlanmıştır (f.1). Devamında nama yazılı pay senetlerinin hamiline yazılı pay senetlerine dönüştürülebilmesi için payların bedellerinin tamamen ödenmiş olması şart koşulmuştur (f.2).

Bu düzenlemede kastedilen dönüştürme, nama yazılı ile hamiline yazılı pay senetlerinin birbirlerine dönüştürülmesidir. Kanaatimizce bu düzenlemelerden dolayı, kanun koyucu, tür değiştirmeyi açıkça ifade etmeyen TTK m.490 hükmü ile pay senedi türlerini değiştirmeyi amaç edinmemiştir. Kanunda açıkça payın türünün değiştirilmesi düzenlenmiş olduğuna göre, yeni bir tür değiştirme, TTK m.340 uyarınca açıkça, yani tereddüde yer vermeyecek şekilde olmalıdır. Dolayısıyla nama yazılı pay senetlerine, bu açıdan kanunen emre yazılı senetler demek zordur. Bunun yanı sıra dönüştürmenin esas sözleşmenin tadiliyle yapılacağı öngörüldüğünden, bu işlem yapılmaksızın sadece “ciro yolu ile devir” ile tür değiştirme bu hükmün lafzına göre de mümkün değildir.

Tür değiştirme yönünden konumuz ile bağlantılı olarak menfi emre kayıtlarına da değinmek gerekir. Düzenleyen, poliçeye “emre yazılı değildir” ibaresini veya aynı anlamı ifade eden bir kaydı koymuşsa, poliçe ancak alacağın temliki yoluyla devredilir. Bu devir, alacağın devrinin hukukî sonuçlarını doğurur (TTK m.681/2).⁸ Böylece, poliçenin devir şeklinin değişmesiyle emre yazılı kıymetli evrak nama yazılı kıymetli evraka dönüşmektedir.⁹ Ancak gerçek anlamda tür değiştirme için, tür değişikliğinin senet tedavüle çıktıktan sonra gerçekleşmesi gerekir.¹⁰ Bu itibarla menfi emre kaydı gerçek anlamda tür değiştirmeyi ortaya çıkarmaz.¹¹

Öte yandan TTK m.690/1, vadeden sonraki ciroyu düzenlemektedir. Bu düzenlemeye göre vadenin geçmesinden sonra yapılan ciro, vadeden önce yapılan bir cironun hükümlerini doğurur. Ancak, ödenmeme protestosundan veya bu protestonun düzenlenmesi için öngörülmüş sürenin geçmesinden sonra yapılan ciro, sadece alacağın devri hükümlerini doğurur. Geç ciro halinde senet hala emre yazılıdır, nama yazılı hale gelmez.¹² Geç cironun hukukî sonucu, senedin devrinin hukukî niteliğinin değişmesidir. Böylelikle emre yazılı senedin ciro yoluyla devri engellenmekle birlikte tekrar devir söz konusu olduğunda bu devre alacağın devrinin hüküm ve sonuçları uygulanmaktadır.¹³

Kanun koyucunun senetlerin birbirlerine dönüştürülmesini ayrı düzenlemelerle yapmış olması, diğer düzenlemelerin tür değiştirme amacıyla getirilmiş olma ihtimalini zayıflatmaktadır. Senedin devir şeklinin değişmesi de, tür değişikliğine yol açmamalıdır. Kanun koyucu bu niyette olduğunu, TTK m.791’de de göstermektedir. Bu hükme göre, “Hamiline yazılı bir çek üzerine yapılan ciro, cirantayı, başvurma hakkına dair hükümler gereğince sorumlu kılarsa da senedin niteliğini değiştirerek onu emre yazılı bir çek hâline getirmez.”. Dolayısıyla nama yazılı pay senedinin ciro ile devredilmesi, onu kanunen emre yazılı senet haline dönüştürmez.¹⁴