Sağlararası Tasarrufların Tenkisi

The Reduction of Inter Vivos Dispositions

Aydın TEKDOĞAN

Saklı paylar mirasbırakanın terekesinden tasarruf edebileceği kısmın sınırını oluşturur. Tasarruf edilebilir sınır aşıldığında aşılan kısmın tenkisi yani saklı paylı mirasçı lehine eksiltilmesi söz konusu olur. Tenkis talebi, saklı payı zedeleyen ölüme bağlı tasarrufların tümü ile yazıda açıklanacağı üzere bazı şartlar gerçekleştiğinde sağlararası tasarruflar hakkında ileri sürülebilir. Ölüme bağlı tasarrufların tenkise tabi tutulmaları için tek şart, saklı payı zedelemeleridir. Buna karşılık saklı payı zedelese dahi her sağlararası tasarruf tenkise tabi tutulmaz. Sağlararası tasarrufların tenkise tabi tutulmaları için kanunda sayılan şartların gerçekleşmiş olması gerekir. Bu çalışma sağlararası tasarrufların tenkise tabi tutulmaları için gereken şartlara ilişkidir.

Tasarruf, Tasarruf Özgürlüğü, Sağlararası Tasarruf, Tenkis Davası, Saklı Pay.

Reserved portions are the limit of inheritance that the legator is allowed by the law. When the limit of disposition is exceeded, the reduction in the excess portion, in other words in favor of the heir having reserved portion can be told. The reduction claim can be alleged on all the testamentary dispositions harming the reserved portion and on inter vivos dispositions as will be explained in this article when some conditions has fulfilled. The only condition that the testamentary disposition has subject to reduction is harming the reserved portion. On the other hand, not all inter vivos dispositions are subject to reduction even it harms the reserved portion. In order to put in reduction the inter vivos dispositions, the conditions stated in law must be realized. This study is about the required conditions for putting the inter vivos dispositions to reduction.

Disposition, Limit of Disposition, Inter Vivos Disposition, Action for Reduction, Reserved Portion.

1. Konuya İlişkin Kavramlar

Tenkis, indirme, eksiltme anlamına gelir. TMK'nın 561’inci maddesine göre; "Saklı pay sahibi mirasçılara ölüme bağlı tasarrufla yapılan ve tasarruf edilebilir kısmı aşan kazandırmaların onların saklı paylarını aşan kısmı orantılı olarak tenkise tabi olur. Tenkise tabi birden fazla ölüme bağlı tasarrufun bulunması halinde, saklı pay sahibi mirasçıya yapılan kazandırmanın saklı payı aşan kısmı ile saklı pay sahibi olmayan kimselere yapılan kazandırmalar orantılı olarak tenkis edilir." Düzenlemeden de anlaşılacağı üzere, söz konusu indirme mirasbırakan tarafından ölüme bağlı veya sağlararası tasarrufla kanuni saklı paylı mirasçıların paylarına dokunulduğu takdirde gündeme gelir.

Saklı paylar, mirasbırakanın terekesinden tasarruf edebileceği kısmın sınırını oluşturur. Bu sınır, yani tasarruf edilebilir sınır aşıldığında, aşılan kısmın tenkisi, yani saklı paylı mirasçı lehine eksiltilmesi söz konusu olur. Bu eksiltme ise TMK'nın 560’ıncı ve devamı maddelerinde düzenlenen tenkis davası yoluyla mahkeme tarafından gerçekleştirilir.

"... Medeni Kanunumuz prensip itibariyle vasiyetname düzenleme serbestisini ve tasarruf nisabını kabul etmek suretiyle miras bırakanın iradesini esas alan ferdiyetçi görüşten, hısımlık derecesini ön planda tutarak, kan hısımlarına ve hayatta kalan eşe mahfuz hisse tanıyarak ailevi görüşte, Hazinenin mirasçılığını kabul etmekle de kolektivist görüşten etkilenmiş ve sonuçta her üç görüşten belli oranda yararlanarak, kendisine has özellikleri bulunan karma görüşü kabul etmiştir... Tenkisin sözlük anlamı indirme, azaltma ve eksiltmedir. Tenkis davası ise miras bırakanın mahfuz hisseyi ihlal eden sağlararası veya ölüme bağlı teberrularının kanuni hadde indirilmesini sağlayan ve kanunda gösterilen (MK. 502, 504) kimseler tarafından açılan yenilik doğuran bir davadır... Tenkis davası ile miras bırakan tarafından yapılan tasarrufların iptali değil, değiştirilmesi amaçlanmıştır. Bu niteliği itibariyle tenkis davası bir eda davası olarak kabul edilemez. Davalının elinde bulunan malların (MK. 507) iadesinin sağlanabilmesi için ayrıca eda isteğinin bulunması lazımdır. İndirme ve yapılan bu indirmenin iadesi isteği ayrı ayrı dava konusu yapılabileceği gibi her iki istek birlikte bir davada da ileri sürülebilir. Uygulamada çok zaman tenkis isteği ile birlikte eda isteğinde de bulunulduğu görülmektedir. Miras bırakanın mahfuz hisseyi ihlal eden fiilinin tespiti kısmı İNŞAİ, malvarlığında meydana gelen eksikliğin giderilmesine ilişkin kısım ise EDAYI kapsamaktadır... Yukarıda açıklandığı üzere, davanın konusu mahfuz hisseyi ihlal eden miras bırakanın ölüme bağlı ve sağlararası tasarruflarıdır... Tenkis davası, miras bırakanın mahfuz hisseyi ihlal eden tüm ölüme bağlı tasarruflarına karşı açılabileceği gibi, bazı şartlar altında sağlararası tasarruflara karşı da açılabilir. Hangi sağlararası tasarrufların tenkise tabi olduğu kanun tarafından sınırlı olarak sayılmıştır (MK. 507, 509, 510). Medeni Kanunun 512. maddesindeki hükme göre ölüme bağlı tasarruf yoksa veya ölüme bağlı tasarruf tamamen tenkis olmasına rağmen mahfuz hisse, yine tamamlanmıyorsa o takdirde sağlararası tenkise tabi tasarruflara geçilir…"¹