Ticaret Hukuku Açısından Ticari Nitelikteki Çekişmesiz Yargı İşleri

Non-Contentious Jurisdiction Actions Having Commercial Character with Regard to Commercial Law

Mustafa YAVUZ

“İlgililer arasında uyuşmazlık olmayan haller” şeklinde tanımlanan çekişmesiz yargının alt başlıklarından biri de “ticari nitelikteki çekişmesiz yargı işleri”dir. Ticari nitelikteki yargı işlerinin nelerden ibaret olduğu ve bu işlere dair esaslar, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda düzenlenmiştir. Söz konusu işlere ilişkin anılan Kanunlarda ilk defa yapılan düzenlenmeler, hem ticari hayata ilişkin yargısal işlemleri kolaylaştırmış, hem de Anayasada öngörülen davaların en az giderle ve mümkün olan süratle sonuçlandırılması kuralına uygun düşmüştür. İşte bu çalışmada, ticaret hukuku açısından ticari nitelikteki çekişmesiz yargı işleri detaylı bir şekilde incelenmiş ve değerlendirilmiştir.

Çekişmeli Yargı, Ticari Nitelikteki Çekişmesiz Yargı, Hasım, Asliye Ticaret Mahkemesi.

One of the sub-headings of non-contentious jurisdiction which is defined as “state that there is no conflict between concerned” is “non-contentious jurisdiction actions having commercial character”. What the judicial actions having commercial character consist of and rules about those actions are arranged in Civil Procedure Code no.6100 and Turkish Commercial Code no.6102. Arrangements made first time in the mentioned codes regarding aforesaid actions, facilitate the judicial transactions on commercial life, as well as it suits “the actions should be concluded with minimum cost and maximum speed” rule mentioned in the Constitution. In this study, non-contentious jurisdiction actions having commercial character is analyzed and considered in detail.

Contentious Jurisdiction, Non-Contentious Jurisdiction Having Commercial Character, Kin, Adversary.

1. Giriş

Hukuk mahkemelerinin özel hukuk alanındaki yargısal faaliyetleri, çekişmeli yargı ve çekişmesiz yargı (hasımsız dava, çekişmesiz dava, nizasız kaza) olarak ikiye ayrılmaktadır. Çekişmeli yargının konusu davalardır. Çekişmeli yargı ile çekişmesiz yargı arasındaki en önemli fark, çekişme (uyuşmazlık) yokluğudur. Buna göre çekişmeli yargı, taraflar arasında ortaya çıkmış bulunan bir ihtilaf hakkında karar verilebilmesi talebi ile açılan davalarla meşgul olur. Bununla beraber çekişmesiz yargıya tabi işlerde, ilgililer arasında kural olarak bir çekişme (ihtilaf) yoktur. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanununda¹ (HMK) çekişmesiz yargı, çekişmeli yargıdan bağımsız olarak düzenlenmiştir. Anılan Kanuna kadar çekişmesiz yargıya ait usul hükümleri, birçok kanunda dağınık olarak yer almaktaydı. Çekişmesiz yargı ve bu yargılama koluna ilişkin usul hükümleri, HMK’nın 382 ilâ 388’inci maddelerinde ayrı bir kısım olarak düzenlenmiştir. Böylece 6100 sayılı HMK, mülga 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunundan² farklı olarak çekişmesiz yargıyı ayrı ve farklı bir yargılama türü olarak ele almıştır.³ HMK’da çekişmesiz yargı işleri kapsamına giren konular sayma yoluyla belirtilmiş olup, bunlardan biri de ticaret hukukundaki çekişmesiz yargı işleridir.

Çekişmesiz yargı işlerinde, diğer hukuk davalarından farklı olarak iki taraf değil, tek taraf vardır. Dolayısıyla bu nitelikteki yargı işleri, “dava” olarak değil, “iş” olarak nitelendirilmektedir. Bu kapsamda, örneğin kişinin adını ve/veya soyadını değiştirmek üzere açmış olduğu dava, bir çekişmesiz yargı işidir.

HMK’dan ayrı olarak 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda⁴ da (TTK) ticari nitelikteki çekişmesiz yargı işlerine ilişkin hükümlere ve kurallara yer verilmiştir. Söz konusu yargı işlerine dair hükümler, TTK’nın ilk halinde yer almamakla birlikte, anılan Kanunda köklü değişiklikler yapan 6335 sayılı Kanunla⁵ getirilmiştir. Bir yargı işinin, ticari nitelikte çekişmesiz yargı işi sayılmasına bağlanan en önemli sonuç, o işin asliye ticaret mahkemesinde görülmesi ve buna bağlı olarak özel birtakım usul kurallarına tabi olmasıdır.