Jeremy Bentham’ın Gerçek ve Kurgusal Varlıklar Teorisi ve Hukuki Terimlerin Açıklanması

Jeremy Bentham’s Theory of Real and Fictitious Entities and Explanation of Legal Terms

Fatih GÜNEŞ

18. yüzyılda yaşamış önemli bir filozof ve hukukçudur. Faydacılığın önemli temsilcilerinden ve modern düşüncede etkin olmasını sağlayan başlıca isimlerden biri olarak gösterilebilecek , çok geniş bir yelpazede eserlerini sunmuştur. İlgilendiği alanlardan birisi de ve düşüncenin hem iletim hem de üretim aracı olan üzerinedir. özellikle hukuk terimlerini tanımlamak istediğinde Aristoteles’ten beri kullanılan klasik tanımlama yönteminin yetersiz olacağını keşfetmiş ve hukuki terimleri de içeren etik kurgusal varlıklara dair adlandırmaların farklı bir yöntemle -kendisinin adlandırmasıyla yöntemiyle- açıklanabileceğini ileri sürmüştür. Bu çalışmada öncelikle ’ın ontolojisi ve epistemolojisi bağlamında geliştirdiği dil ve anlam teorisi hakkında bilgiler verilmiş ve sonrasında bu teori üzerinden temellendirdiği yöntemi, filozofun çeşitli hukuk terimlerine yönelik açıklamaları da sunularak izah edilmiştir. Son olarak ’ın bu girişiminin sunduğu avantajlar ve dezavantajlar ele alınarak hukukçular için ne derece faydalı olabileceği hakkında değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Jeremy Bentham, Gerçek ve Kurgusal Varlıklar Teorisi, Dil ve Düşünce, Paraphrasis, Hukuki Terimler.

Jeremy Bentham was a significant 18th-century philosopher and jurist. He is recognized as one of the principal representatives of utilitarianism and played a crucial role in its proliferation in modern thought. He is recognized as one of the principal representatives of utilitarianism and played a crucial role in its proliferation in modern thought. Bentham’s extensive works spanned a broad range of fields, including thought and language, which he identified as a medium for transmitting and producing ideas. Bentham found that the traditional method of definition, employed since Aristotle, was insufficient, particularly when attempting to define legal terminology. He proposed an alternative approach - the method of paraphrasis - to explain the names of fictional entities with ethical fictional entities, including legal terms. Firstly, this study presents Bentham’s theory of language and meaning which he developed within his ontology and epistemology. Subsequently, the method of paraphrasing, based on this theory, is explained by presenting the philosopher’s explanations of several legal terms. Finally, the advantages and disadvantages of Bentham’s initiative are assessed. The usefulness of Bentham’s initiative for lawyers is evaluated.

Jeremy Bentham, Theory of Real and Fictitious Entities, Language and Thought, Paraphrasis, Legal Terms.

GİRİŞ

Jeremy Bentham 1748-1832 yılları arasında yaşamış modern anlamda faydacı düşüncenin kurucusu olan önemli bir filozof ve hukukçudur. Yaşadığı dönemde çok az eseri yayımlanabilmiş, vefatından sonra ise arkasında bıraktığı el yazı notlarından oluşan devasa mirası takipçisi olanlar tarafından kitaplaştırılmıştır. Kitaplaştırma süreci, kurucusu olduğu University College London bünyesinde Bentham araştırmacısı akademisyenler tarafından halen devam ettirilmektedir. Bentham ontoloji, epistemoloji, mantık, dil, hukuk, siyaset gibi pek çok sahada görüşlerini ortaya koymuş bir düşünürdür. Görüşleri yaşadığı dönemde radikal olarak nitelendirilmiştir. Hukuk reformu, dil reformu, yeni bir mantık bilimi inşası üzerine çalışmaları dikkate alındığında bu nitelendirmenin haksız olmadığı söylenebilir. Bu makalede ele alınacak konu Bentham’ın hem hukuk hem de dil reformu düşüncesinin bir sonucu olarak geliştirdiği gerçek ve kurgusal varlıklar teorisi ve kurgusal varlıkların açıklanması amacıyla ortaya koymuş olduğu paraphrasis yöntemidir. Hukuki terimler Bentham tarafından etik kurgusal varlıklar olarak sınıflandırıldığından konu hukukçuları, tanım meseleleri ile ilgilenen ve hukukun teorik yönlerine meraklı araştırmacıları da ilgilendirmektedir.

Bentham varlıkları gerçek varlıklar ve kurgusal varlıklar olarak iki başlık halinde incelemektedir. Varlık kelimesinin kullanımı ancak bu iki kategori içerisinde yer alanlar için uygundur. Bu iki kategorinin dışında kalan ancak yine de dil ve söylemde sanki bir varlıkmışçasına konuşulan örnekler de bulunmaktadır. Bunlar aslında herhangi bir varlığı olmayan kurgular, masalsı şeylerdir. Bentham’ın gerçek ve kurgusal varlıklar teorisi ile hedeflerinden birisi bu sonuncu uygunsuz kullanımları teşhis etmek, çoğu dilin kötüye kullanılması, istismar edilmesi niteliğinde olan bu kullanımların önüne geçmektir. Nitekim Bentham’ın kurgusal varlıkların açıklanmasına ilişkin geliştirdiği teorisi “terimleri gerçek varlıklara atıfta bulunmayan dilin, terimleri gerçek varlıklara atıfta bulunan dile dönüştürülmesi” projesi olarak tanımlanmaktadır¹. Böylelikle teorisinin en temel amacının dilde kullanılması faydalı olan kurgusal varlıkların gerçek varlıklarla ilişkilendirilmesi suretiyle sağlam bir açıklamasının sunulması ve dildeki belirsizliklerin, anlamsızlıkların ve saçmalıkların, keyfi kullanımların önüne geçilmesidir.

Hedefleri yönünden kısaca bu şekilde tanımlanabilecek Bentham’ın teorisi bu çalışmada dört bölüm oluşturacak biçimde incelenmiştir. Birinci bölüm Bentham’ın teorisinin gelişiminde katkısı ya da etkisi bulunan düşünürlere yönelik genel bir harita sunmayı amaçlamaktadır. Nitekim Bentham’ın gerçek ve kurgusal varlıklar teorisi, “Descartes ve Locke’tan d’Alembert’e kadar yeni bir tanım sistemi arayışında olan düşünürlerin geleneği” içinde konumlandırılmaktadır². İkinci bölümde Bentham’ın gerçek ve kurgusal varlıklara ilişkin ontolojik ve epistemolojik değerlendirmeleri açıklanmış; üçüncü bölüm ikinci bölümde inşa edilen temelden hareketle Bentham’ın dil, düşünce ve mantık ilişkisi üzerine değerlendirmelerine ayrılmıştır. Dördüncü bölümde ise kurgusal varlık adlarının ne şekilde açıklanması gerektiğine dair Bentham’ın yeni yöntem önerileri hakkında bilgi verilmiş, bu yöntemler aracılığıyla yükümlülük, hak, yetki gibi hukuki terimlerin nasıl açıklanabileceği gösterilmiştir. Sonuç ve değerlendirme bölümünde Bentham’ın teorisinin hukuki terimlerin açıklanmasında ne derece yararlı olabileceği hakkında değerlendirmelerde bulunulmuştur.