Cinsel Suçlarda Onarıcı Adalet Yaklaşımından Faydalanmak Mümkün mü?

Is it Possible to Benefit from a Restorative Justice Approach in Sexual Offences?

Rahime ERBAŞ

Cinsel suçlar, mağdur üzerinde bıraktıkları yıkıcı etkileri ve derin psikolojik sonuçları nedeniyle olağan ceza adalet sisteminde dikkatli ve özenli yaklaşılması gereken bir alandır. Cinsel suçlar, bu özellikleri nedeniyle, olağan ceza adalet sisteminin alternatiflerinden olan onarıcı adalet yaklaşımının uygulanmasının uygulanabilirliği açısından daha da dikkatli ve özenli yaklaşılması gereken bir alandır. Bu nedenle her hukuk sisteminde cinsel suçlarda onarıcı adalet uygulamalarına izin verilmemektedir. Keza cinsel suçları onarıcı adalet sisteminden açıkça çıkarmayan hukuk sistemlerinde dahi cinsel suçlar açısından onarıcı adalet ya fiilen hiç uygulanmamakta ya da çok nadir uygulama alanı bulmaktadır. Keza Türk ceza muhakemesi hukukunda da kanun koyucunun Türk hukukundaki onarıcı adalet kurumu olan uzlaştırmanın pratiğini artırma eğilimine rağmen cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar, aile içi şiddet ve kadına yönelmiş şiddetteki bazı suçlar ve ısrarlı takip gibi bazı zorlu suç grupları kategorik olarak uzlaştırma dışında tutulmuştur. Çalışmada, ilk olarak, cinsel suçlarda onarıcı adalet yaklaşımının tartışılmasına neden gerek duyulduğu ele alınacaktır. İkinci olarak, bu bağlamda Avrupa Konseyinin 2021 tarihli Tavsiye Kararı’ndaki yaklaşımına yer verilecektir. Sonrasında cinsel suçlarda onarıcı adalet pratiğine karşı çıkan ve böyle bir pratiği destekleyen görüşler özetlenerek ortaya koyulacaktır. Bunlardan sonra, cinsel suçlara onarıcı adalet anlayışı ile yaklaşılmasının mümkün olması ihtimalinde Türk hukuku açısından nasıl bir onarıcı adalet uygulaması dizayn edilmesi ve bu uygulamanın ne şekilde yürütülmesi gerektiğine ilişkin görüşlerimizi ortaya koyacağız.

Cinsel Suçlar, Mağdur Hakları, Onarıcı Adalet, Uzlaştırma, Faillerin Rehabilitasyonu, Avrupa Konseyi, Türk Ceza Adalet Sistemi.

Sexual offences stand as a crime category that needs to be approached with significant care and attention in the conventional criminal justice system due to their devastating effects on the victim and their profound psychological consequences. By virtue of these characteristics, sexual offences require much more care and attention when it comes to the restorative justice, which appears as one of the alternatives to the conventional criminal justice system. For this reason, indeed, restorative justice practices in sexual offences are not allowed in every jurisdiction. Likewise, even in the jurisdictions that do not explicitly exclude sexual offences from the restorative justice system, restorative justice process is either not applied de facto at all or is rarely applied in these offences. In a similar vein, in Turkish criminal procedure law, despite the legislature’s tendency to increase the practice of victim-offender mediation, some difficult crime categories such as sexual offences, domestic violence and violence against women related offences as well as stalking is categorically excluded. As such, the study chases two main questions. Accordingly, the first question is whether sexual offences can be approached with a restorative justice approach or not. From that point, the study opens up the reasons as to why it is important to discuss the restorative justice approach for sexual offences too. Secondly, it shows the approach of the European Council in the Recommendation of 2021. Then it summarizes the views of both those opposing to the practice of restorative justice in sexual offences or such and those supporting the practice. After that, the study puts forward a set of possible implementation points for restorative justice in sexual offences in Turkish law, i.e., if it is possible to approach sexual offences with a restorative justice approach, and if so, what kind of restorative justice practice should be designed and carried out?

Sexual Offences, Victims’ Rights, Restorative Justice, Victim-Offender Mediation, Rehabilitation of Offenders, Council of Europe, Turkish Criminal Justice System.

GİRİŞ

“Hiçbir suç mağduru, kendisine karşı o suçu işlemiş faille yüzleştirilmeye zorlanamaz, ancak böyle bir yüzleştirmeyi arzu eden hiçbir suç mağduru da geri çevrilemez”¹.

“Cinsel suçlar, onarıcı adalet yaklaşımı ile ele alınamayacak kadar ya ‘aşırı hassas’ya da ‘oldukça ciddi’ suçlar olarak addedilerek bu suçlarda onarıcı adalet uygulamasına izin verilmez”². Çünkü bu türden ağır bir suç grubu için onarıcı adalet yaklaşımı, “ucuz adalet”³ veya “ikinci kalite adalet”⁴ olarak görülür. Zira bu kabule göre zor suçlarla ilgili topluma güçlü mesajlar, ancak mahkemeler tarafından gönderilebilir⁵. 2006 yılında Kathleen Daly tarafından aktarılan bu tespitlerin, son dönemde değişmeye başladığı görülmektedir. Gerçekten bugün uluslararası literatürde cinsel suç mağdurlarına⁶ onarıcı adalet programlarının bir seçenek olarak sunulması yönünde yoğun bir destek olduğu görülmektedir⁷. Bu değişim, onarıcı adalet açısından faile, mağdura ve suç türüne göre ayrım yapılmaksızın herkese “eşit erişim”(equal access)sağlanması gerektiği kabulünün⁸ de bir sonucudur. Özellikle 2000’li yılların başında Yeni Zelanda’da başlayan, Avusturalya, ABD ve İngiltere gibi ülkelere yayılan cinsel suçlara özgülenmiş onarıcı adalet programı olan “The Restore”⁹ isimli pilot proje, bunun bir örneğidir¹⁰. Çocuklar ve gençler tarafından işlenen cinsel suçlarda onarıcı adalet tartışmaları ise çok daha önce, 2000’li yılların başında başlamıştır¹¹.

2021 yılında ise Avrupa Konseyinin cinsel suç mahkûmlarının cezalarının infazının yönetimi ve yeniden topluma kazandırılmasına ilişkin 2021(6) sayılı Tavsiye Kararı’nda bir seçenek olarak “belirli şartlar altında” taraf devletlere onarıcı adalet seçeneği önerilmiştir. Buna göre Konsey, mevcut olması ve somut olay bakımından uygunluğunun belirlenmiş olması kaydıyla¹² (Tavsiye Kararı, 33 numaralı kural) taraf devletlere hem mağdurların ve toplumun desteklenmesi hem de faillerin yeniden topluma kazandırılması için onarıcı adalet programlarından yararlanılmasını önermektedir¹³.