Evlenmede Eşlerin Farklı Vatandaşlığa Sahip Olmasının Aile Soyadı Üzerindeki Etkisine İlişkin Bazı AİHM Kararlarının Değerlendirilmesi

Evaluation of Certain European Court of Human Rights’ Decisions Concerning the Effect of Having Different Citizenship of Spouses at Marriage Upon the Family Surname

Gülce GÜMÜŞLÜ TUNÇAĞIL

Evlenmenin kadın veya erkeğin soyadına etkisi üzerine her devletin hukuki düzenlemeleri farklı olabilmektedir. Bazı ulusal hukuk düzenlerinde, kadının kocasının soyadını alması kuralının kabul edildiğini; bazı hukuk düzenlerinde ise birbirleriyle evlenecek kişilere aile soyadlarını belirleme (örneğin ilgili taraflarca aile soyadı olarak kadının soyadının kullanılması) imkânı tanındığını görmekteyiz. Hem kadının kocasının soyadını kullanma zorunluluğu hem kocanın evlenmekle karısının soyadını kullanmayı tercih etmesi ve bunun üzerine kocanın evlenmeden önceki soyadını kullanamaması hususlarının taraflara eşit davranma ve taraflardan birine ayrımcılık yapılmaması ilkelerine aykırılık teşkil edip etmeyeceği AİHM’in önüne gelmiştir. Çalışmamızda eşlerin farklı vatandaşlığa sahip olmalarının aile soyadına etkisi üzerine verilen ulusal mahkeme kararlarının ve bu mahkeme kararlarının dayandığı kanuni düzenlemelerin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) tarafından Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde (AİHS) yer alan bazı haklara aykırılık oluşturup oluşturulmadığının değerlendirildiği kararlar ele alınacaktır.

AİHS 14. Madde, AİHS 8. Madde, Eşlerin Farklı Vatandaşlığa Sahip Olması, Aile Soyadı, Evlilikte Eşitlik.

The legal regulations of each state may be different regarding the effect of marriage on the surname of a man or woman. In some national legal systems, the rule that the wife takes her husband’s surname is accepted and in other national legal system we encounter that people who will marry each other are given the opportunity to determine their family surnames (for example, the relevant parties use the woman’s surname as the family surname). The European Court of Human Rights should decide whether the issues of both the obligation of the wife to use her husband’s surname and the husband’s choice to use his wife’s surname upon marriage and the husband’s inability to use his surname before marriage would constitute a violation of the principles of equal treatment of the parties and non-discrimination against one of the parties. In our study, just decisions regarding private international law will be discussed by limiting the subject of the case. In our study, the decisions of the European Court of Human Rights (ECHR), which evaluated whether the national court decisions given on the effect of spouses having different citizenships on the family surname and the legal regulations on which these court decisions are based, constitute a violation of some rights in the European Convention on Human Rights (ECHR) will be discussed.

ECHR Article 14, ECHR Article 8, Different Citizenships of Spouses, Family Surname, Equality in Marriage.

GİRİŞ

Evlenmede eşlerin hangi ortak soyadını alacaklarına yönelik olarak devletlerin dikkate alabileceği veya yeknesak uygulamaya ilişkin bir milletlerarası düzenleme söz konusu değildir. Nitekim bu konu, devletlerin iç hukuk düzenlemeleriyle belirleyebilecekleri bir husustur. Her devlet, soyadı kullanımında zaman içinde kendi yaklaşımını geliştirmiştir: Kimilerinde kocanın soyadının aile soyadı olarak kullanılması kabul edilirken kimilerinde her çiftin evlenmeden önce sahip olduğu soyadını kullanmaya devam edebilmesine imkân tanınmıştır¹. Kanun koyucular, kendi iç hukuk düzenlemelerinde bu konuyu belirlerken toplumun sosyal ve kültürel yapısını, toplumsal cinsiyet rollerini ve konumunu² göz önünde bulundurmaktadır. Bu noktadaki ulusal hukuki düzenlemeler, iki temel ilkeden birini esas almaktadır: İlki “aile adında birlik”, diğeri “soyadının değişmezliği” ilkesidir³.

Diğer taraftan devletlerin, her bir vatandaşının ya da yabancı kişilerin bireysel kimliğini tanıma ve buna saygı gösterme yükümlülüğü söz konusudur. Bununla birlikte bireyler arasında ayrımcılığın yasaklanması ve bu hususta bireylerin artan bilinç düzeyi, özel hayata saygı, ad ve soyadı hakkı gibi insan haklarına ilişkin konuların devletlerce daha kapsamlı ele alınmasını gerekli kılmaktadır⁴. Bu konularda Birleşmiş Milletler ve Avrupa Konseyi’nin yapmış oldukları hukuki çalışmalar bulunmaktadır⁵.

Öte yandan birçok durumda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS)⁶ ayrımcılık yasağına ilişkin 14. maddesi ile özel hayata ve aile hayatına saygı gösterilmesine yönelik 8. maddesini birlikte ele almaktadır⁷. AİHM’in 14. maddeyle 8. maddeyi birlikte ele aldığı konulardan biri, evlenme sonucunda eşlerin kullanmak istedikleri soyadlarına ilişkin uyuşmazlıklardır⁸. Çalışmamızda, dava konusu sınırlamasına gidilerek, milletlerarası özel hukuku ilgilendiren konulardan biri olan evlenmede eşlerin farklı vatandaşlığa sahip olmasının, aile soyadına etkisine ilişkin bazı AİHM kararları değerlendirilecektir.