Ceza Muhakemesinde Uzlaştırmacı Temel Eğitimi ve Uzlaştırmacı Yenileme Eğitimi

Conciliator Primary Training and Conciliator Renewal Training in Criminal Procedure

Ferda ESER

6763 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (6763 sayılı Kanun) ile uzlaştırma kurumunda önemli değişiklikler yapılmıştır. İlk olarak 2016 yılında uzlaştırmacı olabilmek için uzlaştırmacı eğitimi zorunlu hale getirilmiş, uzlaştırma ve eğitim konusunda yetkili kurum olan Alternatif Çözümler Daire Başkanlığı (AÇDB) kurulmuştur. Uzlaştırma eğitimi ile ilgili çalışmalar bugün AÇDB tarafından yürütülmeye devam etmektedir. Uzlaştırmacı olabilmek için Ceza Muhakemesi Kanunu ve Ceza Muhakemesinde Uzlaştırma Yönetmeliği’nde belirtilen şartları taşıyan uzlaştırmacı adaylarının, 2017 yılından itibaren uzlaştırmacı temel eğitimini almaları ve uzlaştırmacı olduktan sonra en az iki yılda bir uzlaştırmacı yenileme eğitimi almaları gerekmektedir. Bu çalışmada “uzlaştırmacı temel eğitimi” ve “uzlaştırmacı yenileme eğitimi” detaylı bir şekilde incelenmiş olup, eğitimlerin verimli olarak sağlanması için çalışmalar yapan Alternatif Çözümler Daire Başkanlığı, Türkiye Barolar Birliği, barolar, üniversiteler ve diğer kurumların çalışmaları da aktarılmaktadır. Çalışmanın özellikle uzlaştırmacılar ve uzlaştırmacı adayları olmak üzere uzlaştırmacı eğitiminde yer alan kurum ve kişilere fayda sağlaması amaçlanmaktadır.

Uzlaştırma, Uzlaştırmacı, Uzlaştırmacı Eğitimi, Uzlaştırmacı Temel Eğitimi, Uzlaştırmacı Yenileme Eğitimi, Uzlaştırma Yönetmeliği.

“With the Law No. 6763 on the Amendment of the Code of Criminal Procedure and Some Laws” (Law No. 6763), significant changes have been made in conciliator education. Firstly, in 2016, conciliation training was made compulsory to become a conciliator, and the Department of Alternative Solutions for Crime (DASC) was established to oversee the conciliation and training processes. Work on conciliation training continues to be carried out by DASC today. Since 2017, conciliator candidates who meet the conditions specified in the Criminal Procedure Code and the Regulation on Conciliation in Criminal Procedures have had to undergo an initial primary training and biennial renewal training after they became a conciliator. In this study, conciliator primary and renewal training were examined in detail, and the studies made by DASC, the Turkish Bar Association, other bar associations, universities, and other institutions, which aimed to ensure the efficiency of the training, have also been included. The study is intended to benefit institutions and individuals involved in conciliator education, especially conciliators and conciliator candidates.

Conciliation, Conciliator, Conciliator Training, Conciliator Primary Training, Conciliator Renewal Training, Regulation on Conciliation.

GİRİŞ

Türk ceza adalet sisteminde alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerinden biri olan uzlaştırma kurumunda, tarafların hak ve menfaatlerini korumakla yükümlü olan tarafsız uzlaştırmacıların eğitimi tartışmasız çok önemlidir. Ceza Muhakemesi Kanunu’nda¹ (CMK) düzenlenen uzlaştırma kurumunda süreçte yapılan bazı değişikliklerin ardından en köklü değişiklikler “6763 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”² (6763 sayılı Kanun) ile yapılmıştır. 6763 sayılı Kanun ile “Uzlaştırmacı temel eğitimi” ilk kez düzenlenmiş ve yine bir ilk olarak 2016 yılında Adalet Bakanlığı Ceza İşleri Genel Müdürlüğü bünyesinde ceza muhakemesinde alternatif yöntemlerin etkin bir şekilde uygulanmasını sağlamakla görevli Alternatif Çözümler Daire Başkanlığı³ (AÇDB) kurulmuştur.

6763 sayılı Kanun ile CMK m. 253 başlığı uzlaştırma olarak değiştirilmiş, uzlaştırmacı eğitimi, sınavı ve uzlaştırmaya dair konularda (m. 253/25)⁴ yenilikler getirilmiştir. CMK m. 253/25 ile; uzlaştırmacıların nitelikleri ve eğitimine dair gerekli usul ve esasların Adalet Bakanlığı tarafından çıkarılan yönetmelik ile düzenleneceği belirtilmiş ve 05.08.2017 tarihinde “Ceza Muhakemesinde Uzlaştırma Yönetmeliği” (CMUY - Uzlaştırma Yönetmeliği) yürürlüğe girerek, “uzlaştırmacı yenileme eğitimi” kavramı da ilk kez CMUY’de yer almıştır.

Ceza Muhakemesinde Uzlaştırma Yönetmeliği’nin yayımlandığı 2017 yılı ağustos ayından itibaren günümüzde de halen geçerli olan uzlaştırmacı eğitimi kavramından; farklı dönemde ve içerikte yapılan iki farklı eğitimi kapsayan bir üst kavram anlaşılmaktadır. Birincisi, 6763 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile getirilen ve uzlaştırmacı olabilmek için uzlaştırmacı adayları için zorunlu olan “uzlaştırmacı temel eğitimi”dir. İkincisi ise, uzlaştırmacıların göreve başlayıp uzlaştırmacı olarak devam ettikleri sürece iki yılda bir almak zorunda oldukları “uzlaştırmacı yenileme eğitimi”dir.

Çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde uzlaştırma kurumu ve uzlaştırmacı hakkında genel bilgiler verilerek uzlaştırmacı olabilmek ve uzlaştırmacı olduktan sonra göreve devam edebilmek için gerekli koşullar açıklanmaktadır. İkinci bölümde 6763 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun öncesi dönemde yapılmış olan uzlaştırmacı eğitimleri açıklanmaktadır. Üçüncü bölümde ise 6763 sayılı Kanun ile günümüzde geçerli olan; uzlaştırmacı olmak için uzlaştırma adaylarının alması gereken zorunlu eğitim olan “uzlaştırmacı temel eğitimi” ile sicile kayıtlı olan uzlaştırmacıların iki yılda bir alması zorunlu olan “uzlaştırmacı yenileme eğitimi” detaylı incelenmektedir. Son bölümde ise uzlaştırmacı eğitimlerinin uzlaştırmacılara, uzlaştırma kurumuna ve kurumlar arası iş birliğine katkıları aktarılmaktadır. Uzlaştırmacı eğitimi iş birliği çalışmaları kapsamında Adalet Bakanlığı Ceza İşleri Genel Müdürlüğü ve Alternatif Çözümler Daire Başkanlığı’nın “Türkiye’de Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yollarının Geliştirilmesi Avrupa Birliği-Avrupa Konseyi Ortak Projesi” ve Türkiye Barolar Birliği ile alanında uzman akademisyenler ile yaptığı eğitim çalışmaları ve eğiticilerin eğitimi konularında güncel gelişmelere de yer verilmektedir.

Makalede araştırma ve yayın etiğine uygun davranılarak konu özgün ve güncel bir şekilde aktarılmaya çalışılmaktadır. Uzlaştırmacının taraflar ile masumiyet karinesine ve etik ilkelere uygun uzlaştırma sürecini yürütebilmesinde uzlaştırmacı eğitimlerinin önemi tartışmasız bilinmektedir. Çalışmanın, uzlaştırmacı eğitimine her alanda katkı sunmaya çalışan kurum ve kişiler ile özellikle uzlaştırmacı temel eğitimlerinin katılımcısı olan uzlaştırmacı adayları ile uzlaştırmacı yenileme eğitimlerinin katılımcısı olan uzlaştırmacılarımıza faydalı olması amaçlanmaktadır.

I. UZLAŞTIRMA-UZLAŞTIRMACI

Uzlaştırma kurumu ile uzlaştırmacı temel eğitimine katılan uzlaştırmacı adayları ve uzlaştırmacı yenileme eğitiminin katılımcıları olan uzlaştırmacı hakkında bilgiler bu bölümde genel olarak verilmektedir.

Uzlaştırma, Türk ceza adalet sisteminde, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nda yapılan düzenlemeler neticesinde Ceza Muhakemesi Kanununun⁵ 253’üncü maddesi ile düzenlenmiştir. Türk hukukuna ilk kez yetişkinler bakımından 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 73’üncü ve Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 253, 254 ve 255’inci maddeleri ile çocuklar bakımından ise 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu’nun (ÇKK) 24’üncü maddesi ile girmiştir.

Ceza davasının konusunu oluşturan bazı uyuşmazlıkların mahkemeye gitmeden fakat adalet sistemi içinde çözülmesi Türk Hukukunun birçok alanında kabul görmüş bir yöntemdir.⁶ Uzlaştırma klasik ceza adalet sisteminden farklı olarak, onarıcı adalet ilkesini esas alan bir kurumdur.⁷ Onarıcı adalet ile uzlaştırma eşdeğer kavramlar değildir. Uzlaştırma, onarıcı adalet yöntemlerinden biridir.⁸

Uzlaştırma, suça karşı bir tepki olan ceza adaleti sisteminin içinde cezalandırıcı adaletin, toplumsal düzeni sağlama ve failin ıslahı noktasında yetersiz kalması ve mevcut sistemin mağdurun zararlarını tatmin bakımından istenileni vermemesinden doğan arayışların sonucu olarak yeniden keşfedilen onarıcı adalet içerisinde ele alınmalıdır.⁹ Onarıcı adalet ile uzlaştırma eşdeğer kavramlar değildir. Uzlaştırma, onarıcı adalet yöntemlerinden biridir. Ceza hukukunun günümüzde geçerli olan özel fonksiyonu uzlaştırıcı anlayışı benimsemiştir. Onarıcı adalet, genel olarak cezalandırıcı adaletin zıt kutbunda bulunmaz. Suçun önlenmesi bakımından her iki adalet yöntemi birlikte çalışabilmektedir.¹⁰ Onarıcı adalet kullandığı terminoloji ile de cezalandırıcı adaletten farklılaşmaktadır. Onarıcı adalette, haksızlığı gerçekleştiren ve haksızlığa uğrayanlar cezalandırıcı adalette olduğu gibi fail veya mağdur olarak değil “taraflar” olarak isimlendirilerek, kendilerine ait uyuşmazlığın çözümüne katılmaktadırlar.¹¹

Uzlaştırma, fail ve mağdurun karşılıklı kabul edilebilir bir çözüm bulmalarını amaçlayan bir diyalog süreci, modern bir ceza muhakemesi anlayışıdır. Öğretide uzlaştırma; bir yandan mağdurun korunmasına, diğer yandan muhakemenin olabildiğince erken bir aşamasında uyuşmazlığı sona erdirerek yargının iş yükünün hafifletilmesine, yasada gösterilen suçlarda tarafların olayla ilgisi olmayan üçüncü bir kişi önünde iradelerine uygun bir anlaşma yaparak ceza uyuşmazlığını gidermelerine diğer taraftan muhakemenin hızlı bir şekilde sonuçlanmasına, iş yükünün hafifletilmesine ve insanların barıştırılması suretiyle daha kalıcı sosyal bir barışın sağlanmasına hizmet etmesine dair tanımlamalar yapılmaktadır. Uzlaştırma ile failin işlediği suçun sorumluluğunu kabul edip üstlenerek, suçun sonuçlarını da gidererek toplumla yeniden bütünleşme olanağını elde etmiş olacağı¹² değerlendirilmektedir.

Alternatif bir uyuşmazlık çözüm yolu olan uzlaştırma hem mağdurun ve hem de failin çözüm sürecine etkin biçimde katıldığı ve bu süreçte söz sahibi olduğu bir yöntem olması nedeniyle, ceza adalet sistemine hizmet eden bir kurum olarak karşımıza çıkmaktadır.¹³ Ceza muhakemesi hukukunda uzlaştırma bir alternatif uyuşmazlık çözüm yolu olarak karşımıza çıkmakta, bu yöntemde suçtan zarar gören veya mağdur ile şüpheli yahut sanık arasında suçun işlenmesiyle oluşan uyuşmazlığın failin ceza alması dışında bir yol ile düzeltilmesi, söz konusudur.¹⁴ Uzlaştırma, mahkemelerin iş yükünü azaltan, uyuşmazlığın çözümüne ilişkin süreci hızlandıran ve masrafları da mümkün olan en düşük düzeyde tutarak tarafların kısa sürede adalete kavuşmalarını sağlayan ve ceza adalet sistemini rahatlatan bir kurumdur.