İnançlı İşlemlerin Türleri Işığında İnananın Korunması
Protection of the Believer in the Light of the Types of Faithful Transactions
Ahmet KARAKOCALI
Bir mal veya hakkın idare edilmesi veya rehin haklarından daha fazla koruma sağlayan güvencenin sağlanması gibi nedenlerle, mal veya hakların, ileride geri temlik edilmek üzere, bir kimseden bir kimseye devri söz konusu olmaktadır. Bu işlemler, öğretide ve uygulamada tanınmakta ve inançlı işlemler olarak isimlendirilmektedir. Malı veya hakkı devreden inanan, devralan ise inanılandır. Tarafların ortak iradeleri, inanılanın, mal veya hakka tamamen sahip olması ve mal veya hakkın, kararlaştırdıkları şekilde idaresi ile kararlaştırılan şartlarla inanana iadesi yönünde birleşmektedir. İnanılanın mal veya hakka tamamen sahip olması ve inananın sadece nispi hakkının bulunması, inanan bakımından çeşitli sakıncalar doğurmaktadır. Bu çalışmanın özünü de bu sakıncaların giderilmesi yolları oluşturmaktadır.
Resmî Şekil, Vekâlet, Rehin, Lex Commissoria, Ayırma Hakkı.
It is possible to transfer goods or rights from one person to another, to be reassigned in the future, for reasons such as managing a property or right or providing security that provides more protection than lien rights. These transactions are recognized in doctrine and practice and are called fiducia. The one who transfers the goods or rights is the believer, and the one who takes over is the believer. The common will of the parties unites in the direction of the believer to fully own the property or right, and to return the property or right to the believer under the agreed upon conditions and management of the property or right as they have agreed. The fact that the believer has complete ownership of the goods or rights and that the believer has only relative rights creates various drawbacks for the believer. The essence of this study consists of ways to eliminate these drawbacks.
Official Form, Mandate, Lien, Lex Commissoria, Right of Segregation.
I. Giriş
Günlük hayatın pratik ihtiyaçlarından ortaya çıkan ve öğreti ile Yargıtay uygulamasında inançlı işlem olarak adlandırılan hukukî yapıda, bir kimse, kendisine ait bir malı veya alacak hakkını, çeşitli sebeplerle başkasına devretmekte ve belirli şartların gerçekleşmesi üzerine devredilen mal veya alacak hakkının devredene geri temlik edileceği kararlaştırılmaktadır. Uygulamada inançlı işlemler, özellikle, bir alacağı teminat altına almak amacıyla yapılan mülkiyet veya alacak devirlerinde gündeme gelmektedir. Alacaklı, rehin hakkından daha ileri giden bir hukukî koruma sağlayan inançlı işlem ile alacağı bakımından daha kuvvetli bir teminat elde etmekte borçlu ise böylelikle kredi olanaklarını artırmaktadır. Bu hukukî yapıda, devralan kimse, gerçek hak sahibi olarak gözükmekte ve devredilen hak üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği bir konumda bulunmaktadır. Bu durum ise devreden bakımından birtakım sakıncaları doğurmaktadır. Devreden bakımından meydana gelen bu riskler için öğreti ve Yargıtay uygulamasında çeşitli çözümler geliştirilmiştir. İşte, bu çalışmada inançlı işlemin hukuki yapısı ve uygulanacak hükümler çerçevesinde, inanan olarak isimlendirilebilecek olan devredenin korunması ele alınacaktır.
II. İnançlı İşlem Kavramı, Unsurları ve Hukukî Niteliği
İnançlı işlem, öğretide, inananın bir malı veya alacak hakkını inanılana devretmeyi; inanılanın da malı veya alacak hakkını, sözleşmede belirtilen şekilde kullanmayı (idare etmeyi) ve sözleşmede öngörülen şartlar gerçekleştiğinde inanana veya sözleşmede belirtilen üçüncü kişiye devretmeyi üstlendiği sözleşme olarak ifade edilmektedir.1,2 Yargıtay da bu ifadelere paralel olarak inançlı işlemi, şu şekilde tanımlamaktadır:3
“İnançlı işlemler, inananın teminat oluşturmak veya yönetilmek üzere mal varlığı kapsamındaki bir şey veya hakkını, inanılana devretmesi ve inanılanın da inanç anlaşmasındaki koşullara uygun olarak inanç konusu şeyi kullanmasını, amaç gerçekleştiğinde ise belirlenen şekilde inanana iade etmesini içeren işlemlerdir.”
