Hacizli Miras Hissesinin Paraya Çevrilmesi ve Buna İlişkin Talepler ile Hacze Etkileri
The Realization Stage of the Attached Share in the Succession and the Impacts of the Demands Relation to the Realization Stage on the Attachment
Mesut ERTANHAN
Elbirliği mülkiyeti ilişkisinin, en yaygın olduğu hukuki kurum miras ortaklığıdır. Miras ortaklığında yer alan mirasçılardan birinin şahsi alacaklısı, miras hissesinin veya miras ortaklığında yer alan muayyen mal ve haklardaki hissenin haczedilmesinden sonra, paraya çevirme usulünün belirlenmesi talebiyle beraber miras hissesinin satışı işlemleri başlatılır. İcra ve İflas Kanunu m.121’de, miras hissesinin paraya çevrilmesiyle ilgili olarak, ayrıntılı düzenleme getirilmemiş; bu husus icra mahkemesinin takdirine bırakılmıştır. Kanuna (m.121) göre haczedilen miras hissesi açık arttırma ile de satılabilir. İcra mahkemesi, miras ortaklığında, elde edilecek ürün ve semerelerden alacaklının alacağı karşılanabilecek ise haczedilen miras hissesinin cebri idaresine de karar verebilir. Son çare miras ortaklığının sonlandırılması ve tasfiye edilerek borçlu mirasçının hissesinin belirlenmesi için alacaklıya ortaklığın giderilmesi davası açma yetkisi verilmesi ve borçlu ortağa düşecek mal ve haklardan alacaklının alacağının karşılanmasıdır.
Miras Hissesi, Miras Hissesinin Paraya Çevrilmesi, Miras Hissesinin Cebren İdaresi, Ortaklığın Giderilmesi.
The succession parthership is the most common type of the joint ownership as a legal institution, having not legal entity. After the attachment of the share in succession, upon a request made by the creditor of any heirs, the realization stage of this attached share shall be initiated by the relevent execution office. The Art.121 of Turkish Execution and Bankruptcy Code doesn’t include the detailed and explanotary provisions with related to the proceedings by the realization of the share in the succession partnership, but the Execution Court shall identify which the proceedings and solutions to be applied. Nonetheless, the Art.121 has also stipulated some provisions for the realization of the attached share, also those only stated as examples in the Article, not numerus clauses, for instance the attached share shall be sold by auction for the satisfaction of the creditor. In this context, the execution court can make the decision of compulsory managing and exploitation of the attached share, thus, the creditor may be satisfied with the incomes of the attached share in the succession partnership If it has some income- yielding property, like a real estate, rights etc. The last solution is that the succession partnership shall be terminated and liquidated by giving the right to creditor to file an action. In this way, upon filing an action, the relevant court shall put an end to the joint ownership in the succession partnership, and then its asset shall be shared and the asset passed to the debtor by inheritance shall be realized.
The Share in Succession, The Realization of the Share in Succession, Compulsory Managing and Exploitation of the Attached Share, The Ending of the Succession Partnership.
I. Giriş
Miras hissesinin veya elbirliği (iştirak) halinde malik olunan bir maldaki hissenin haczinden1 sonra, paraya çevrilmesinde2 ve alacaklının tatmin edilmesinde, Kanuna (m.121) göre başlıca paraya çevirme usulleri:
(i) Haczedilen hissenin açık arttırma ile satılması,
(ii) Miras ortaklığında, elde edilecek ürün ve semerelerden alacaklının alacağı karşılanabilecek ise haczedilen miras hissesinin cebri idaresine karar verilebilmesi,
(iii) Yine ortaklığının sonlandırılması ve tasfiye edilerek borçlu mirasçının hissesinin belirlenmesi için alacaklıya ortaklığın giderilmesi davası açma yetkisi verilmesi ve borçlu ortağa düşecek mal ve haklardan alacaklının alacağının karşılanmasıdır.
Yukarıda belirtilen paraya çevirme usullerinden uygulamada en çok başvurulanı, haciz konulan hisseye konu mal veya haklar üzerinde elbirliği halini sona erdirerek, yapılacak tasfiyeden sonra borçlu ortağa düşen hissenin paraya çevrilmesidir.3
Öğretide de, paraya çevirme talebi üzerine uygulanabilecek en etkili yöntemin, özellikle miras hissesine konu mal ve hakların cebri idaresiyle alacak temin edilemeyecekse, elbirliği mülkiyetine konu mal veya haklar (ya da alacaklının alacağını karşılayacak miktardaki mal veya haklar) üzerindeki ortaklığı sona erdirmek olduğu kabul edilmektedir.4
İcra ve İflas Kanunumuzun m.121/son fıkra hükmü, icra mahkemesi hâkiminin gerekli gördüğü diğer tedbirleri de alabileceğini belirtmiş ve bu konuyla ilgili olarak 14.4.1943 gün ve 48/15 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararı5 da hâkiminin ne yapması gerektiğini açıklamıştır.
Dolayısıyla, icra mahkemesi tarafından tedbir alınması (tasfiye maksadıyla terekedeki şüyuun izalesine, ortaklığın giderilmesine) lüzum gösterilip, tedbirler cümlesinden olarak alacaklıya söz konusu hükümler gereğince görevli mahkemeye müracaatla paylaşım veya ortaklığın giderilmesi davası açma yetkisi verilir.6
Hissenin bu yolla paraya çevrilmesi, doğrudan satılması yerine, ekseriya borçlu ve alacaklının menfaatlerine daha uygun düşer. Çünkü haczedilen hissenin, doğrudan satılmasında bazı belirsizlikler nedeniyle, hem satışa olan ilgi az olabileceği gibi, hem de miras hissesinin kıymetinden çok daha düşük bir bedelle satılması da muhtemel olduğundan, borçlu ve alacaklının menfaatlerine uygun düşmez.7
Diğer yandan İİK m.94 hükümlerince miras hissesinin veya muayyen bir mal ya da haktaki el birliği mülkiyet hissesinin haczi ile beraber, icra dairesi kendiliğinden haczedilen hissenin nasıl paraya çevrileceğini yani satış şeklinin nasıl olacağını kural olarak (İİK m.113’te belirtilen istisnalar hariç) icra mahkemesinden soramaz.8 Böyle bir talep halinde icra mahkemesi bu istemi reddeder. İİK m.121’de “malların satılması lazım gelirse” ibaresi yer aldığından, öncelikle haczedilen miras hissesinin veya elbirliği mülkiyet hissesinin paraya çevrilmesinin gerekliliğinin ortaya çıkması gerekir. Bu gereklilik İİK m.113’te yer alan istisnalar hariç alacaklının bu yönde talebinin olması ile ortaya çıkar (İİK m.107). Ancak, bu aşamada söz konusu hacizli hissenin paraya çevirme usulü henüz belli değildir. İcra mahkemesinin sürece dâhil olması ve paraya çevirme usulünü belirlemesi, bundan sonra da borçluya intikal edecek değerlerin somutlaştırılması, bu belirleme ve somutlaştırmadan sonra esasen paraya çevirmenin yapılması gerekmektedir.
