AİHS m. 6 Işığında Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Kanunla Kurulmuş, Bağımsız ve Tarafsız Mahkeme Önünde Yargılanma Hakkı

The Right to be Trialed by an Independent and Impartial Tribunal Established by Law in Turkish Criminal Procedure Law Under the Light of ECHR art.6

Hasan SINAR

AİHS md 6’da düzenlenen adil yargılanma hakkı içerisinde ceza muhakemesi hukuku yönünden büyük önemi bulunan bir dizi temel hak, ilke ve kuralı barındırır. Bunlar içerisinde, “kanunla kurulmuş, bağımsız ve tarafsız mahkeme önünde yargılanma hakkı”, diğerlerinin işlevsel olabilmesinin adeta bir önkoşulu olduğu için, özel bir öneme sahiptir. Çünkü suç işlediği ileri sürülen kişinin önüne çıkartıldığı karar mercii, kanunla kurulmuş, tarafsız ve bağımsız bir mahkeme değilse, artık o kişiye kendini savunma noktasında hangi hak ve imkânlar tanınmış olursa olsun, o merci tarafından ulaşılacak karar, adil yargılanma hakkının gereklerine uygun olmayacaktır. Bu çalışmada da esas itibarıyla, “kanunla kurulmuş, tarafsız ve bağımsız bir mahkeme önünde yargılanma hakkı”nın, Türk ceza muhakemesi hukukundaki yansımaları irdelenmektedir. Bu kapsamda, ceza muhakemesi hukukumuzda bu hakkın alt bileşenlerinin ne şekilde güvence altına alındığı incelenmekte ve hukukî güvenlik sağlamak noktasında sorunlu bulunan konularda ise eleştirel bir yaklaşım ortaya konulmaktadır.

AİHS md. 6, “kanunla kurulmuş, bağımsız ve tarafsız mahkeme önünde yargılanma hakkı”, Türk Ceza Muhakemesi Hukuku, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, Yargı Bağımsızlığı.

The right to fair trial consists of a series of fundamental rights, principles and rules which have great importance in terms of the criminal procedure law. Among them “the right to public hearing by an independent and impartial tribunal established by law” which constitutes fairly a precondition for the functioning of the others, has a particular importance. Because, if a verdict maker which an accused brought before to, is once not an independent and impartial tribunal established by law; then regardless of the rights and privileges recognised for the proper defence of the accused, the verdict formed by that maker shall not be in accordance with the requirements of the right to fair trial. In this study, the reflections of “the right to public hearing by an independent and impartial tribunal established by law” in Turkish criminal procedure law are essentially observed. In this context, the safeguards of the subcomponents of this right in our criminal procedure law are examined and some critical comments are made on certain points that seem problematic in order to assure the legal safety.

ECHR Art. 6, “the right to public hearing by an independent and impartial tribunal established by law”, Turkish Criminal Procedure Law, High Council of Judges and Prosecutors, Judicial Independency.

A. AİHS MD. 6'DA DÜZENLENEN ADİL YARGILANMA HAKKININ GENEL İÇERİĞİ VE KAPSAMI

Toplumun en üst düzeyde örgütlenmiş biçimini oluşturan devlet aygıtının temel görevlerinden birisi kamu düzeninin ve güvenliğinin sağlanması olarak ortaya çıkar. Bu itibarla, devlet bir yandan suç olarak belirlenen fiillerin işlenmesini önlemek üzere gerekli tüm tedbirleri almak; diğer yandan ise işlenen bir suçun faillerini tespit ederek, bu kişileri cezalandırmakla yükümlüdür. Bu bağlamda, ceza muhakemesi faaliyeti de işlendiği ileri sürülen suçun gerçekten işlenip işlenmediğini, eğer işlenmiş ise bu suçun faillerinin ve faillere uygulanacak yaptırımın tespit edilmesini sağlamaya yönelik olarak iddia, savunma ve yargılama şeklinde ortaya çıkan bir işlemler bütününü ifade eder¹. Bu itibarla ceza muhakemesinin amacı, işlendiği ileri sürülen suçla ilgili olarak maddi gerçeğin (hakikatin) araştırılarak ortaya çıkartılmasıdır. Ancak bu faaliyet yürütülürken, hakikatin ne pahasına olursa olsun ortaya çıkartılması gibi bir anlayışla yola çıkılamaz ve bu süreçte başta sanık olmak üzere muhakeme faaliyetine katılan tüm bireylerin haklarına saygı gösterilmelidir². Çünkü işlendiği ileri sürülen bir suçla ilgili olarak faillerin tespiti ve hakikatin ortaya çıkartılabilmesi maksadıyla yürütülen faaliyetlerin insanlık onuru gözetilmeksizin, bireyin hakları yok sayılarak yürütülmesi, bu faaliyetler ile korunması amaçlanan kamu düzeni üzerinde, işlenen suça oranla çok daha yıkıcı sonuçlar meydana getirebilecektir³. Bu itibarla, suç ve suçlulukla mücadele gerçekleştirilirken, insan hakları ihlallerinin mutlak surette önlenmesi ve hakikatin, bu tür ihlallerden arınmış olarak ortaya çıkartılması gerekir. Adil yargılanma hakkı kavramı da suç işlediği ileri sürülen kimse hakkında yürütülen muhakeme faaliyetinin, onun –yukarıda değinilen– uluslararası sözleşmeler ekseninde belirlenmiş haklarına ilişkin evrensel ilke ve kurallara uygun olarak yürütülmesinin güvence altına alınmasını ifade eder.

Adil yargılanma hakkının İngilizce orijinal ifadesi AİHS'in 6. maddesinde “the right to a fair trial” şeklinde olmakla birlikte, burada kullanılan “fair trial” teriminin yabancı dillere çevrilmesinde ciddi bir güçlük yaşanmıştır⁴. Bu açıdan “fair trial” teriminin Türkçe karşılığı konusunda da bir çok farklı ifadenin kullanıldığı görülmektedir. Türkçe'ye birebir çevrildiğinde tam karşılığı “hakkaniyete uygun yargılama” olan bu terime ilişkin olarak, AİHS 6. maddesinin resmi Türkçe çevirisinde hakkaniyete uygun dinlenilme kavramının kullanıldığı görülmektedir ki, bu kavram 6. maddede yer alan pek çok hak ve ilkelerden yalnızca bir tanesini ifade etmektedir⁵. Bunun dışında fair trial terimini karşılamak üzere Türk doktrininde doğru yargılama⁶, dürüst yargılama⁷, adil yargılama⁸, dürüst yargılanma⁹, adil yargılanma¹⁰, adil muhakeme¹¹ gibi farklı terimlerin önerildiği ve kullanıldığı görülmektedir. Kanımızca, Türkçe terminoloji açısından böylesi bir enflasyonun yaşandığı bir alanda yeni bir terim önerisi ortaya koymanın hiçbir pratik anlamı ve yararı bulunmamaktadır. Bu açıdan bu çalışmada gerek 1982 Anayasası'nda gerekse Ceza Muhakemesi Kanunu'nda benimsenmiş olan ve artık yeknesaklaşması gerektiğini düşündüğümüz adil yargılanma hakkı terimini kullanmayı uygun buluyoruz.

Adil yargılanma hakkı, yargılamanın hakkaniyete uygun ve adil bir biçimde gerçekleştirilmesi amacına yönelmiştir. AİHS sistemi özelinde değerlendirildiğinde, adil yargılanma hakkı (AİHS md. 6) kapsamında düzenlenen ilke ve kuralların, bu sistemin merkezinde yer aldığı ve AİHS'in diğer maddeleri ile güvence altına alınan hakların korunması açısından da kilit bir işlev üstlendiği tespit edilebilir¹².