Türkiye’nin Taraf Olduğu Çok Taraflı Sözleşmelerde ve İkili Anlaşmalarda Düzenlenen Milletlerarası İstinabe Usullerinin Değerlendirilmesi

Evaluation of the International Letters of Request Procedures in Multilateral Conventions and Bilateral Agreements to which Turkey is a Party

Gökçe ARIKAN ÇAKIR

Milletlerarası istinabe, devletlerin birbirlerine karşılıklı olarak hukuki yardımda bulunmayı ikili anlaşmalar ya da çok taraflı sözleşmeler ile üstlenmeleri ya da karşılıklılık esası gereğince nezaket kuralları ile kabul etmeleri neticesinde var olmaktadır. Yabancı makamlardan istinabe talep edilmesi hâlinde öncelikle istinabe talep edilen devlet ile Türkiye arasında çok taraflı bir sözleşme ya da ikili bir anlaşma olup olmadığına bakılması ve eğer varsa bu anlaşma ya da sözleşmelere göre istinabenin yerine getirilmesi gerekmektedir. İstinabe yapılacak devlet ile Türkiye arasında milletlerarası istinabeye ilişkin bir anlaşma ya da sözleşme olmaması durumunda, istinabe karşılıklılık esasları çerçevesinde yerine getirilir. İstinabe evrakının yabancı makamlara iletilmesinde; diplomatik usul, konsüler usul, merkezi makamlar aracılığı ile iletilme ve evrakın başka herhangi bir makamın aracılığı olmaksızın doğrudan istinabe talebini yerine getirmeye yetkili makama iletilmesi usullerinin hangi durumlarda uygulanacağı önemlidir. 18.03.1970 tarihli Hukuki veya Ticari Konularda Yabancı Ülkelerde Delil Sağlanması Hakkında Lahey Sözleşmesi başta olmak üzere Türkiye’nin tarafı olduğu çok taraflı sözleşmeler ve iki taraflı anlaşmalarda düzenlenen milletlerarası istinabe usullerinden en kolay ve hızlı şekilde gerçekleşecek istinabe usullerinin araştırılması amaçlanmaktadır.

Milletlerarası İstinabe, Merkezi Makam, Diplomatik Usul, Konsüler Usul, Yurtdışından Delil Temini.

The international letters of request exists as a result of states’ undertaking to provide mutual legal assistance to each other through multilateral convention or bilateral agreements or accepting them with courtesy rules on the rule of reciprocity. In case an international letter is requested from foreign authorities, first of all, it should be checked whether there is a multilateral convention or a bilateral agreement between the requested State and Turkey, and if there is, the international letter of request should be fulfilled according to this convention or agreement. In case there is no convention or agreement between the requested state and Turkey regarding international letters of request, the request are fulfilled within the framework of reciprocity principles. In the transmission of international letters of request to foreign authorities; it is important in which cases the diplomatic procedure, consular procedure, transmission through central authorities and direct transmission of letters to the competent authority to fulfill the international letters of request without the intermediary of any other authority will be applied. It is aimed to investigate the easiest and fastest international letters of request procedures regulated in multilateral conventions and bilateral agreements to which Turkey is a party, especially Convention of 18 March 1970 on the Taking of Evidence Abroad in Civil or Commercial Matters.

The International Letters of Request, Central Authority, Diplomatic Procedure, Consular Procedure, The Taking of Evidence Abroad.

GİRİŞ

Hukuki yardım anlamına gelen istinabe; davaya bakan bir mahkemenin, davayla ilgili herhangi bir usuli işlemi, mahkemenin yargı çevresi dışında gerçekleştirmek üzere diğer bir makamdan ve genellikle de başka bir mahkemeden yardım talebinde bulunmasıdır¹. Milletlerarası istinabe genel olarak tanık dinlenmesi, tarafa yemin ettirilmesi, tarafların isticvabı, doğrudan veya bilirkişi vasıtasıyla hesap ya da belge incelettirilmesi gibi bazı delillerin yurtdışından temin edilmesi konularını içermektedir². Türk mahkemelerinde görülmekte olan milletlerarası karakterli uyuşmazlıklarda, iddiasını yurt dışında bulunan bir delile dayandıran tarafın isteği üzerine³ ya da re’sen araştırma ilkesinin geçerli olduğu durumlarda mahkeme gerekli gördüğü delilin temini için kendiliğinden milletlerarası istinabe yoluna başvurmaktadır⁴. Mahkeme, tarafların iddia ve savunmaları çerçevesinde yabancı ülkede gösterilen delile ulaşmak ve bunu değerlendirmek zorundadır; tarafların dayandığı ve dava için gerekli görülen delilin, çok taraflı sözleşmeler ve ikili anlaşmalar ve delilin bulunduğu ülkenin uygulamaları çerçevesinde delil temini imkânını araştırmadan mahkemenin karar oluşturması Yargıtay tarafından da bozma sebebi olarak kabul edilmektedir⁵.

Yabancı makamlardan istinabe talep edilmesi hâlinde öncelikle istinabe talep edilen devlet ile Türkiye arasında ikili bir anlaşma veya çok taraflı bir sözleşme olup olmadığına bakılması ve eğer varsa bu anlaşma ve sözleşmelere göre istinabenin yerine getirilmesi gerekmektedir. İkili anlaşma ya da çok taraflı sözleşme bulunmaması hâlinde, istinabe karşılıklılık esasları çerçevesinde uluslararası adli yardımlaşma kurallarına göre yerine getirilir. Devletlerin aralarında milletlerarası istinabeye ilişkin herhangi bir anlaşma ya da sözleşme bulunmadığı durumlarda birbirlerinden gelen istinabe taleplerini yerine getirme eğilimde oldukları da görülmektedir⁶.

İstinabe evrakının yabancı makamlara iletilmesinde; diplomatik usul, konsüler usul, merkezi makamlar aracılığı ile iletilme ve evrakın başka herhangi bir makamın aracılığı olmaksızın doğrudan istinabe talebini yerine getirmeye yetkili makama iletilmesi usullerinin hangi durumlarda uygulanacağının Türk Milletlerarası Usul Hukuku bakımından değerlendirildiği çalışmamızın; ilk bölümünde milletlerarası istinabeye ilişkin Türkiye’nin taraf olduğu çok taraflı sözleşmeler, ikinci bölümde milletlerarası istinabeye ilişkin Türkiye’nin taraf olduğu ikili anlaşmalar, üçüncü bölümde Türkiye’nin taraf olduğu çok taraflı sözleşmelerden ve ikili anlaşmalardan hangisinin öncelikle uygulanacağı meselesi, dördüncü ve son bölümde ise istinabe talep edilen ülke ile Türkiye arasında herhangi bir anlaşma ya da sözleşmeme bulunmaması durumu incelenmektedir.