Türk Ticaret Kanunu’na Göre Anonim Şirketlerde Çıplak Payın Devrinde Şekil

Procedures in the Transfer of Uncertificated Share in Joint Stock Companies According to the Turkish Commercial Code

Eren ÇITIR, Ahmet Baybars ÖZŞAHİN

Anonim şirketlerde pay birçok anlamı barındırır nitelikte olup, bu manada payın senede bağlı olup olmaması içerdiği hakların kapsamı açısından bir fark yaratmamaktadır. Çıplak paylar henüz senede bağlanmamış veya ilmühaber de çıkarılmamış paylar açısından kullanılagelen bir ifadedir. Çıplak payın taşınır hükmünde olduğu söylenemez ancak haczinde olduğu gibi bazen taşınırlara ilişkin düzenlemeler çıplak paylar hakkında uygulanabilmektedir. 6102 sayılı Kanun’da senede bağlanmış payların devrinde şekil açısından yer alan düzenlemelerin aksine çıplak payların devrinde şekle ilişkin bir düzenlemeden bahsedilememektedir. Bu sebeple kanun koyucunun asıl niyetinin şirket paylarının senede bağlanması gerektiği düşüncesinden söz edilebilir. Ne var ki çıplak payların devre veya başka hukuki işlemlere konu olması bir ihtiyaçtır. Özellikle çıplak payların devri açısından hangi hükümlerin uygulanması gerektiği önemlidir. Doktrinde bu konuda farklı görüşler bulunmaktadır. Türk hukukunda genelde alacağın devri ve borcun üstlenilmesi hükümlerinin burada uygulanacağı ifade edilmektedir. Çıplak payın niteliği ve devri kanımızca bunlardan farklı kapsamda olup bu sebeple yazılı şekle tâbi olması gerektiği yönünde bir düzenlemeyi gerektirmektedir.

Anonim Şirket, Çıplak Pay, Payın Devri, Alacağın Devri, Sözleşmenin Devri.

In joint stock companies, the share has the nature of containing multiple meanings, and in this sense, it makes no difference whether the share is attached to a promissory note or not does not make any difference in terms of the scope of the rights it contains.. Uncertificated shares are an expression that is used in terms of shares that have not yet been registered in the certificate or have not been issued with interim certificates. It cannot be said that the uncertificated share is movable, but as in the case of its seizure, rules concerning movable property can sometimes be applied to these shares as well. Contrary to the regulations in the Code No. 6102 regarding the procedure in the transfer of shares attached to a note, an independent regulation cannot be mentioned about the procedure in the transfer of uncertificated shares. For this reason, it can be mentioned that the legislator’s principle purpose is that the company shares should be attached to a promissory note. However, it is a necessity for uncertificated shares to be subject to a transfer or any other legal transactions. There are different views on this subject in the doctrine. In Turkish law, at this point, it is generally stated that application of the provisions of transfer of receivables and assumption of indebtedness would be applied. In our opinion, the nature and transfer of the uncertificated share are in a different scope, and therefore requires a regulation that it should be in written form.

Joint Stock Company, Uncertificated Shares, Transfer of Shares, Transfer of Claim, Transfer of Contract.

Giriş

Anonim şirketlerin kendisini finanse etmek için pay sahiplerinin yerine getirdiği taahhütlerden meydana gelen sermayeleri bulunmaktadır. Bu sermaye, pay sahiplerinin hak ve şirkete katılımını belirlemek üzere pay olarak adlandırılan kısmî tutarlara bölünmüştür. Bu paylara sahip kişiler, şirketin ortağı, hissedarı durumuna gelmektedir.

Anonim şirketlerde pay senetleri ancak nama veya hamiline yazılı pay senetleri olarak çıkarılabilmektedir. Bunların dışında anonim şirketlerde 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) m.486/2 gereği pay senedi bastırılana kadar ilmühaber çıkarılabileceği de belirtilmektedir.¹ Bu hükümden yola çıkılarak anonim şirketlerde pay senedi bastırılabileceği, bununla birlikte mezkûr hükümden payın senede bağlanmadığı pay için ilmühaber çıkarılmasının zorunlu olmadığı sonucuna da ulaşılabilmektedir.

TTK m.490/1’de dolaylı olarak devri kabul edilmekle beraber² çıplak (senede bağlanmamış) payların devrinde hangi şekle uyulması gerektiği hususunda bir hüküm bulunmamaktadır. Doktrinde farklı görüşler olmakla birlikte çıplak payların alacağın devri şekline uyularak devredilmesi yönündeki görüş genel olarak kabul edilmektedir.³ Yargıtay da verdiği kararlarda çıplak payın alacağın devri yoluyla devredilebileceğini belirtmektedir.⁴ Anonim şirketlerde çıplak payın devri açısından doktrin ve uygulamada aynı görüş üzerinde birleşilmektedir.

Ayrıca bu çalışma kapsamında sadece iradi devir çerçevesinde bir değerlendirme yapılmaktadır.⁵ Şirket paylarının miras, mirasın paylaşımı, eşler arasındaki mal rejimi hükümleri veya cebrî icra gibi irade dışı devri durumlarında artık devrin gerçekleşmesi için Kanun’da öngörülen şekle uyulması her zaman söz konusu olmayacak, duruma göre ölüm, mahkeme kararı gibi hukuki durum veya işlemler sonucunda devir gerçekleşebilecektir.⁶

Bu çalışmada öncelikle çıplak payın tanımı, kapsamı, niteliği ve pay senetlerinden bahsettikten sonra çıplak payın devrini değerlendirmeye çalışacağız.

I. Çıplak Pay Terimi

“Çıplak pay” terimi⁷ TTK’da yer almamaktadır. Çıplak pay ifadesi yerine “senede bağlanmamış pay”⁸ terimi benimsenmekte ve TTK m.415, m.417, m.426, m.499’da düzenleme altına alınmaktadır. Ancak senede bağlanmamış pay ifadesi, ilmühaber çıkarılan payı da kapsayıcı bir görünüm oluşturmaktadır. Hâlbuki ilmühaber çıkarılan payların devri aşağıda inceleneceği üzere nama yazılı pay senetlerine ilişkin hükümlere göre yapıldığından burada çıplak paylardan söz edilemez.⁹ Bununla birlikte “senede bağlanmamış pay” terimi sanki payın senede hiç bağlanmayacağı gibi yani TTK m.339/2-d’ye aykırı bir anlamı da çağrıştırmaktadır. Oysaki senede bağlanmamış payların bu durumu geçici bir görünüm oluşturmaktadır. Belirtmek isteriz ki TTK’ya göre, anonim şirket çıplak paylarının da nama veya hamiline olması şeklinde bir ayrıma gidilebilecektir.¹⁰ TTK m.490 vd. hükümlerine göre nama yazılı payların devri açısından sınırlandırmalara izin verilmesi de bunu destekler niteliktedir.¹¹ Alman Paylı Ortaklıklar Kanunu (APOK) par. 10 ile İsviçre Borçlar Kanunu (İBK) m.622’de de payların nama veya hamiline yazılı olabileceği öngörülmektedir.

Kanun’un sistematiğinde benimsenen “senede bağlanmamış pay” ifadesi yerine çıplak pay terimi Yargıtay kararlarında da yerleşik olarak kullanılmaktadır.¹² Çıplak pay, TTK’da benimsenen senede bağlanmamış pay kavramı ile beraber veya onun yerine doktrinde de tercih edilmektedir.¹³ Senede bağlanmamış pay terimi, anonim şirket payları için nama ve hamiline yazılı pay senedinin bastırılması açısından yerinde olmakla beraber ilmühaber çıkarılmamış payları da kapsaması ve uygulama ile doktrinde daha az tercih edilmesi nedeniyle çalışmamızda çıplak pay kavramını kullanacağımızı belirtebiliriz.

II. Anonim Şirketlerde Çıplak Payın Kapsamı

Çıplak pay öncelikle anonim şirket payı olarak,¹⁴ TTK m.329/1 gereği şirket sermayesinin parçalara bölünmüş birim değerini ifade etmektedir.¹⁵ Yine anonim şirketlerde pay, pay sahipliği konumu da sağlamakla beraber haklar ve borçların da kaynağı olma işlevine sahiptir.¹⁶

Anonim şirketin kuruluşunda veya sermaye artırımında kuruluş ve artırımın tescili sonucu oluşan¹⁷ şirket payları için ilmühaber çıkarılana veya hamiline ya da nama yazılı senet bastırılana kadar çıplak payların varlığından söz edilecektir. Çıplak pay, anonim şirket esas sözleşmesindeki nama veya hamiline yazılı paylardan meydana gelebilmektedir.¹⁸ Bu sebeple çıplak pay denildiğinde nama yazılı çıplak pay veya hamiline yazılı çıplak pay söz konusu olabilmektedir.¹⁹

Anonim şirket pay senetleri de kıymetli evrak niteliğindedir. Çıplak pay ise esasen henüz senede bağlanmamış veya ilmühaber de çıkarılmamış²⁰ kıymetli evrak kapsamında bulunmayan payları ifade etmektedir. Pay senedi bastırılmışsa veya TTK m.486/2 hükmüne göre pay senedi bastırılıncaya kadar çıkarılmış ilmühaber varsa yukarıda da ifade ettiğimiz gibi payın çıplak pay olarak kabulü mümkün değildir.

Anonim şirketlerde TTK m.482/2’ye göre yönetim kurulu, mütemerrit pay sahibini, iştirak taahhüdünden ve yaptığı kısmi ödemelerden doğan haklarından yoksun bırakma ve söz konusu payı satıp yerine başkasını alma ve kendisine verilmiş pay senedi varsa, bunları iptal etme yetkisini haizdir. Senetlerin iptali durumunda pay senetlerinin devri de hüküm ifade etmeyecektir. Dolayısıyla bu durumda da çıplak paylar söz konusu olacak, ancak şirket iptal edilen senetlerin yerine yenilerini çıkarabilecektir.²¹ TTK’nın kıymetli evrak kitabında düzenlenen hükümler gereği anonim şirket paylarını temsil eden senetlerin iptali de söz konusu olabilir. Pay senedinin zayi olması nedeniyle iptal edilmesi durumunda TTK m.652/1, TTK m.666/3 gereği TTK m.487/1 ve 2’ye uygun şekilde yeni bir pay senedi düzenlenmesi talep edilebilecektir. Anonim şirketlerde yeni senet bastırılana kadar da yine çıplak paylardan söz edilebilecektir.