1982 Anayasası’nda TBMM ve Cumhurbaşkanı Seçimine İlişkin Süreler Üzerine

On the Periods with Regards to Turkish Grand National Assembly and President Election in 1982 Constitution

Fahri BAKIRCI, Abbas KILIÇ

2017 Anayasa değişikliklerinden sonra mevzuatın uyumlulaştırılması çalışmaları kapsamında seçim kanunlarında da değişiklikler yapılması gerekmiştir. Ancak çok sayıda kanunda kısa sürede kapsamlı değişiklikler yapılması zorunluluğu nedeniyle bazı tekrarlar ve uyumsuzluklar gözden kaçmıştır. Makalede bu tekrarları saptamaya ve uyumsuzlukları gidermeye yönelik öneriler geliştirilmeye çalışılmaktadır. Bu bağlamda 1982 Anayasası döneminde Anayasa’da ve seçim kanunlarında süreler yönünden yapılan değişiklikler topluca gözden geçirilmekte ve konuyla ilgili önemli Anayasa Mahkemesi ve Yüksek Seçim Kurulu kararları özetlenmektedir. Böylece bir taraftan seçim mevzuatında yer alan sürelerin güncel durumu ortaya konurken, diğer taraftan bu sürelerin gelişim aşamaları da açıklanmış olmaktadır.

Seçim, Erken Seçim, Cumhurbaşkanı Seçimi, TBMM Seçimi, Yüksek Seçim Kurulu.

After the 2017 Constitutional amendments, it was necessary to make amendments in the election laws within the scope of the harmonization of the legislation. However, some repetitions and incompatibilities have been overlooked because of the need of making comprehensive amendments in a large number of laws in a short period of time. In this article, it is endeavored to develop suggestions for determining these repetitions and eliminating incompatibilities. In this context, the amendments made in the Constitution and election laws in terms of periods during the 1982 Constitutional period are reviewed collectively and the important decisions of the Constitutional Court and the Supreme Election Board are summarized. Thus, on one hand while the current status of the periods in the election legislation is revealed on the other hand the evolution stages of these periods are explained.

Election, Early Election, Election of the President, Election of the Turkish Grand National Assembly, Supreme Election Board.

Giriş

2017 Anayasa değişikliğiyle, 1982 Anayasası’nın öngördüğü “parlamenter hükümet sistemi”nden vazgeçilerek “Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi”ne geçilmiş ve bunun sonucu olarak çok sayıda kanunda uyum amacıyla değişiklikler yapılması gerekmiştir. Ancak böylesine kapsamlı bir sistem değişikliğinden sonra ihtiyaç duyulan uyum kanunlarının çok kısa bir sürede çıkarılması kanun hükümleri arasında çelişkiler doğmasına neden olmuştur. Bu çelişkilerin bir kısmı da seçim mevzuatındaki sürelere ilişkindir. Öte yandan Yüksek Seçim Kurulu’nun (YSK) kanun hükümlerini yorumlama biçimi kanunlar arasındaki bu çelişkileri artırmıştır. 2023 yılı içinde yapılmak zorunda olan genel seçimler bu konudaki tartışmaları artırmış ve farklı yorumlar yapılmasına neden olmuştur. Bu makalede seçimlerin başlangıç tarihlerine, seçim tarihlerine ve sürelere ilişkin kanun hükümleri, tarihi gelişimleri de göz önünde bulundurarak bir arada değerlendirilmekte ve çelişkili hususlar açığa çıkarılarak öneriler geliştirilmeye çalışılmaktadır. Böylece uygulamada ortaya çıkabilecek sorunların çözümüne katkı sunulması amaçlanmaktadır.

Bu çerçevede öncelikle 1982 Anayasası’nda ve Anayasa’ya uygun olarak çıkarılan kanunlarda yapılan düzenlemeler gözden geçirilmektedir. Daha sonra bu düzenlemelerin zaman içinde nasıl bir dönüşüm geçirdikleri izlenmekte ve Anayasa Mahkemesi (AYM)’nin bu konudaki kararları incelenmektedir. Son olarak 2017 Anayasa değişiklikleri sonrasında yapılan düzenlemeler değerlendirilmekte ve bu düzenlemelerin kanunlara nasıl yansıdığı gösterilmektedir. Bundan sonra farklı kanunlar arasındaki uyumsuz yönler saptanmakta ve uyumsuzluğun giderilmesi için çözüm önerileri geliştirilmektedir.

Daha baştan vurgulamak gerekir ki, yasama ve yürütme organlarının görev sürelerini tamamlamalarına bağlı olarak yapılacak seçimler zamanında gerçekleştirilen ya da süresinde yapılan seçimlerdir. Bu durumda YSK, Anayasa ve kanunlarda öngörülen süreler gereği kendiliğinden devreye girerek seçim sürecini yönetir ve öngörülen süreler çerçevesinde hareket eder. Bir başka ifadeyle, seçimlerin başlangıç tarihinden seçimin yapılacağı güne kadar olan zaman dilimini değiştirememekle birlikte, bu aralıktaki süreler açısından gerekli ve zorunlu düzenlemeleri yapar. TBMM veya Cumhurbaşkanı, seçimlerin yenilenmesi kararı almadı ise öngörülen süre itibariyle bu takvim işlemeye başlar. Ancak bu takvimin işlemesi öncesinde, seçimlerin yenilenmesi kararı alınmaksızın seçimin yapılacağı gün açısından değişiklik veya güncelleme veya kısa bir süre erkene alma yetkisi ve olanağı kesin olarak bulunmamaktadır. Bir başka ifade ile bu durumda ne TBMM ne Cumhurbaşkanı ne de YSK seçimlerin yapılacağı günü değiştirme yetkisine sahiptir. Aksi halde seçme ve seçilme hakkı bakımından Anayasal güvenceler ihlal edilmiş olur. Öte yandan Cumhurbaşkanı ya da TBMM’nin erken seçim kararı alması durumunda da YSK’nın kanunda tanımlanan ya da TBMM’ye yetki verilmişse TBMM’nin belirleyeceği seçim tarihi dışındaki bir tarihi seçim tarihi olarak belirlemesi mümkün değildir. Makalede bu saptamaları kanıtlamaya yönelik son derece güçlü kanıtlar gösterilmeye çalışılmaktadır. Ancak bu kanıtların hiçbiri kullanılmaksızın şöyle bir çıkarım yapmak mümkündür: YSK’nın TBMM tarafından belirlenmiş ya da kanunla tanımlanmış bir tarihi değiştirerek yeni bir tarih belirlemesi, YSK’nın iradesini TBMM’nin iradesi üzerine koymak sonucunu doğurur.

I. Anayasa ve Milletvekili Seçimi Kanunu’ndaki İlk Düzenleme

1982 Anayasası’nın ilk halinde, “süresinde seçim” ve “erken seçim” ile ilgili olarak toplam dört değişik duruma yer verilmiştir.¹ Bunlardan birincisi seçimin kanun gereği süresi içinde yapılmasıdır. Diğer üç durum erken seçim durumudur:²

(1) TBMM erken seçime gidebilir.

(2) Cumhurbaşkanı, koşulların varlığı halinde erken seçim kararı verebilir.

(3) Cumhurbaşkanını seçemeyen TBMM erken seçime gitmek zorundadır.