Ermenistan’ın İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’ndaki İnsancıl Hukuk Kuralları İhlallerinden Doğan Uluslararası Sorumluluğu

International Responsibility of Armenia Arising from the Violations of the Rules of Humanitarian Laws During the Second War of Nagorno-Karabakh

Tuğçe ISAYEV

Dağlık Karabağ sorunu genel hatları itibariyle Ermenistan’ın Azerbaycan’dan toprak taleplerinden kaynaklanan bir uluslararası sorundur. Dağlık Karabağ sorunu 1992 yılında savaşa dönüşmüştür ve Birinci Dağlık Karabağ Savaşı 1994’te imzalanan Ateşkes Andlaşması ile sona ermiştir. Ancak, Ateşkes Andlaşması’nın ardından bir barış andlaşması imzalanamadığı için Ateşkes Andlaşması’ndan sonra Dağlık Karabağ sorunu dondurulmuş bir uluslararası soruna dönüşmüştür. Ateşkes Andlaşması’nın Ermenistan tarafından ihlali sonucu ortaya çıkan İkinci Dağlık Karabağ Savaşı ise 27 Eylül 2020 tarihinde başlamış ve 10 Kasım 2020 tarihinde imzalanan Ateşkes Andlaşması ile sona ermiştir. İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’nda Ermenistan tarafından pek çok insancıl hukuk kuralı ihlali gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmanın amacı, Ermenistan’ın İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’ndaki insancıl hukuk kuralları ihlallerinden doğan uluslararası sorumluluğunu incelemektir. Bu çalışmada Ermenistan’ın İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’ndaki insancıl hukuk kuralları ihlallerinden doğan uluslararası sorumluluğu, Uluslararası Hukuk Komisyonu’nun hazırladığı Milletlerarası Haksız Fiilden Ötürü Devletin Sorumluluğuna İlişkin Taslak Maddeler’den hareketle incelenecektir. Bu çalışma ile varılan sonuca göre Ermenistan’ın İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’ndaki insancıl hukuk kuralları ihlalleri ile uluslararası sorumluluğunun şartları gerçekleşmiştir. Çünkü, İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’nda insancıl hukuk kurallarını ihlal eden uluslararası haksız filler gerçekleştirilmiştir ve bu fiiller Ermenistan’a isnat edilebilir fiillerdir. Bu çerçevede, Ermenistan’ın uluslararası sorumluluğunun sonucu olarak öncelikle İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’nda gerçekleştirdiği uluslararası haksız fiillerin tekrar edilmeyeceğine dair uygun güvenceleri sunma yükümlülüğü söz konusudur. Ermenistan’ın uluslararası sorumluluğunun sonucu olarak ayrıca, İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’nda kendisinin uluslararası haksız fiilleri sebebiyle ortaya çıkan zararları onarma yükümlülüğü söz konusudur.

Dağlık Karabağ Sorunu, İkinci Dağlık Karabağ Savaşı, İnsancıl Hukuk Kuralları, İnsancıl Hukuk Kurallarının İhlalleri, Uluslararası Sorumluluk.

In general terms, the Nagorno-Karabakh conflict is an international conflict arising from Armenia’s territorial claims from Azerbaijan. The Nagorno-Karabakh conflict turned into war in 1992, and the First Nagorno-Karabakh War ended with the Ceasefire Agreement signed in 1994. However, since a peace agreement was not signed after the Ceasefire Agreement, the Nagorno-Karabakh conflict has transformed into a frozen international conflict. The Second Nagorno-Karabakh War, which emerged as a result of the violation of the Ceasefire Agreement by Armenia, started on September 27, 2020, and ended with the Ceasefire Agreement signed on November 10, 2020. During the Second Nagorno-Karabakh War, Armenia has committed many violations regarding the rules of humanitarian laws. The purpose of this study is to examine the international responsibility of Armenia arising from the violations of the rules of humanitarian laws during the Second War of Nagorno-Karabakh. This study aims to review the international responsibility of Armenia arising from the violations of the rules of humanitarian laws during the Second War of Nagorno-Karabakh in the context of Draft Articles on Responsibility of States for Internationally Wrongful Acts, which were prepared by the International Law Commission. According to the conclusion reached with this study, the conditions for responsibility regarding internationally wrongful acts have been realized by Armenia’s violations of the rules of humanitarian laws in the Second Nagorno-Karabakh War. This is because of the fact that internationally wrongful acts violating the rules of humanitarian laws were committed in the Second Nagorno-Karabakh War, and these acts are attributable to Armenia. In this framework, as a result of its international wrongful act responsibility, Armenia has an obligation to put an end to its internationally wrongful acts, which it carried out during the Second Nagorno-Karabakh War and continued from time to time after the Ceasefire Agreement, and to offer appropriate assurances that such internationally wrongful acts will not be repeated. Additionally, as a result of its responsibility regarding internationally wrongful acts, Armenia also has an obligation to provide reparations regarding the damage caused by its internationally wrongful acts in the Second Nagorno-Karabakh War. Armenia can fulfil its obligation regarding reparations through restitutions, compensations and satisfaction.

Nagorno-Karabakh Conflict, Second War of Nagorno-Karabakh, The Rules of Humanitarian Laws, The Violations of the Rules of Humanitarian Laws, Responsibility for Internationally Wrongful Acts.

GİRİŞ

Dağlık Karabağ sorununun konusunu Ermenistan’ın Azerbaycan’dan SSCB döneminde Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi olarak adlandırılan bölgeye yönelik toprak talepleri teşkil etmektedir. Ermenistan, bahsedilen bölgenin tarihte kurulmuş büyük Ermenistan devletinin bir parçasını teşkil ettiğini, daha sonra SSCB döneminde hukuka aykırı şekilde Azerbaycan’a verildiğini ileri sürmekte ve buradan hareketle toprak taleplerinde bulunmaktadır. Azerbaycan ise bölgenin tarihsel süreçte hiçbir zaman Ermenilere ait olmadığını, büyük Ermenistan devletinin bir parçasını teşkil etmediğini aksine, Azerbaycan’ın bir parçasını teşkil ettiğini ileri sürmektedir. Azerbaycan ayrıca, bölgenin nüfus yapısının Rus İmparatorluğu döneminde uygulanan bilinçli politikalar ile Ermeniler lehine değiştirildiğini ileri sürmektedir. Bu çerçevede ortaya çıkan uluslararası uyuşmazlık Dağlık Karabağ sorununun konusunu teşkil etmektedir.¹

Ermenistan’ın Azerbaycan’dan toprak taleplerinden kaynaklanan Dağlık Karabağ sorunu çerçevesinde sorunun tarafları olan Azerbaycan ve Ermenistan devletleri uluslararası hukuk açısından farklı tezler ileri sürmektedir. Ermenistan, Dağlık Karabağ sorunu çerçevesinde ileri sürdüğü tezlerini Dağlık Karabağ Ermenilerinin self determinasyon hakkına ve bu hak bağlamında bağımsız olmaları gerektiği hususuna dayandırmaktadır. Azerbaycan ise, Dağlık Karabağ sorunu çerçevesinde ileri sürdüğü tezlerini uti possidetis juris ve devletlerin ülkesel bütünlüğü ilkesine dayandırmaktadır. Dağlık Karabağ sorununun taraflarının bu sorun ile ilgili olarak ileri sürdüğü tezler Dağlık Karabağ sorununun uluslararası hukuk boyutunu ortaya koymaktadır.²

Uluslararası hukuk boyutu olan Dağlık Karabağ sorununun tarihi boyutunu başka bir ifade ile, tarihsel gelişim sürecini Rus İmparatorluğu’ndan önceki döneme kadar geriye götürebilmek mümkündür. Bu sorun; Rus İmparatorluğu döneminde, Rus İmparatorluğu’nun dağılmasının ardından Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti döneminde ve SSCB döneminde paralel bir seyir izlemiştir. Bahsedilen süreçlerde Ermenistan tezlerini ileri sürmeye ve Azerbaycan’dan toprak talep etmeye devam etmiştir. SSCB’nin dağılmasının ardından ise bu sorun Azerbaycan ve Ermenistan devletleri arasında bir savaşa dönüşmüştür.³

Günümüzde gelinen aşamada Birinci Dağlık Karabağ Savaşı olarak adlandırabileceğimiz savaş, 1994 yılında imzalanan Ateşkes Andlaşması ile sona ermiştir. Ancak, Ateşkes Andlaşması’ndan sonra Dağlık Karabağ sorununun tarafları arasında bir barış andlaşması imzalanamadığı için Dağlık Karabağ sorunu İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’na kadar dondurulmuş bir sorun olarak kalmıştır ve bu süreçte sorunun barışçı yollardan çözülmesi için çalışmalar yapılmıştır.⁴

İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’nın 27 Eylül 2020’de başlamasıyla birlikte 1994’te imzalanan Ateşkes Andlaşması ile başlayan ateşkes sona ermiş, Dağlık Karabağ sorunu dondurulmuş bir sorun olmaktan çıkmış ve ikinci kez savaşa sebep olmuştur. 27 Eylül 2020’de başlayan İkinci Dağlık Karabağ Savaşı 44 gün sürmüş, 10 Kasım 2020’de imzalanan Ateşkes Andlaşması ile sona ermiştir.⁵ Ermenistan, İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’nda pek çok insancıl hukuk kuralını ihlal etmiştir.

Bu çalışmanın amacı, Ermenistan’ın İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’ndaki insancıl hukuk kuralları ihlallerinden doğan uluslararası sorumluluğunu incelemektir. Bu çalışmada Ermenistan’ın İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’ndaki insancıl hukuk kuralları ihlallerinden doğan uluslararası sorumluluğu, Uluslararası Hukuk Komisyonu’nun hazırladığı Milletlerarası Haksız Fiilden Ötürü Devletin Sorumluluğuna İlişkin Taslak Maddeler’den hareketle incelenecektir.⁶

Bu çalışma ile varılan sonuca göre, Ermenistan’ın İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’ndaki insancıl hukuk kuralları ihlalleri ile uluslararası sorumluluğunun şartları sağlanmıştır. Çünkü, İkinci Dağlık Karabağ Savaşı sırasında insancıl hukuk kurallarını ihlal eden uluslararası haksız filler gerçekleştirilmiştir ve bu fiiller Ermenistan’a isnat edilebilir fiillerdir. Bu çerçevede, Ermenistan’ın uluslararası sorumluluğunun sonucu olarak öncelikle İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’nda gerçekleştirdiği uluslararası haksız fiillerin tekrar edilmeyeceğine dair uygun güvenceleri sunma yükümlülüğü söz konusudur. Ermenistan’ın uluslararası sorumluluğunun sonucu olarak ayrıca, İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’nda kendisinin uluslararası haksız fiilleri sebebiyle ortaya çıkan zararları onarma yükümlülüğü söz konusudur.

Çalışmanın birinci bölümünde Ermenistan’ın İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’ndaki insancıl hukuk kuralları ihlallerinden doğan uluslararası sorumluluğunun şartları başlığı altında, genel olarak uluslararası sorumluluğun şartları ile İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’ndaki insancıl hukuk kurallarını ihlal eden uluslararası haksız fiiller ve bu uluslararası haksız fiillerin Ermenistan’a isnat edilmesi incelenecektir. Çalışmanın ikinci bölümünde ise Ermenistan’ın İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’ndaki insancıl hukuk kuralları ihlallerinden doğan uluslararası sorumluluğunun sonuçları başlığı altında, genel olarak Ermenistan’ın uluslararası sorumluluğun sonuçları ile Ermenistan’ın uluslararası haksız fiillerin tekrar edilmeyeceğine dair uygun güvenceleri sunma ve onarım yükümlülüğü incelenecektir.

I. ERMENİSTAN’IN İKİNCİ DAĞLIK KARABAĞ SAVAŞI’NDAKİ İNSANCIL HUKUK KURALLARI İHLALLERİNDEN DOĞAN ULUSLARARASI SORUMLULUĞUNUN ŞARTLARI

Uluslararası sorumluluğun şartları ile ilgili düzenleme Taslak Maddeler m. 2’de yer almaktadır. Taslak Maddeler m. 2’ye göre uluslararası sorumluluğun iki şartı bulunmaktadır. Uluslararası sorumluluğun şartları, bir uluslararası haksız fiilin gerçekleştirilmesi ve uluslararası haksız fiilin bir devlete isnat edilmesidir.⁷

Uluslararası sorumluluğun ilk şartı bir uluslararası haksız fiilin gerçekleştirilmesidir. Uluslararası sorumluluğun ilk şartı olan bir uluslararası haksız fiilin gerçekleştirilmesinin de iki şartı bulunmaktadır. Bu şartların ilki bir fiilin gerçekleştirilmesi ikinci ise bu fiil ile bir uluslararası yükümlülüğün ihlal edilmesidir.⁸

Uluslararası haksız fiilin şartlarının ilki olan fiilin Taslak Maddeler m. 2’ye göre yapma ya da yapmama şeklinde gerçekleştirilmesi mümkündür. Fiilin gerçekleştirildiği anda sona ermesi veya süreklilik arz etmesi ya da devletlerin birden fazla fillinin bir araya gelmesiyle oluşan bileşik bir fiil olması da ihtimaller dahilindedir.⁹

Uluslararası haksız fiilin ikinci şartı olan fiil ile bir uluslararası yükümlülüğün ihlal edilmesi ise Taslak Maddeler m. 12’de düzenlenmektedir. Taslak Maddeler m. 12’ye göre, uluslararası haksız fiil ile ihlal edilen uluslararası yükümlülüğün kaynağı ya da niteliği ne olursa olsun uluslararası haksız fiilin sonucunda devletin uluslararası sorumluluğu doğmaktadır. Uluslararası haksız fiil ile ihlal edilen uluslararası yükümlülüğün uluslararası andlaşmalardan, uluslararası örf adet hukuku kurallarından ya da hukukun genel ilkelerinden kaynaklanması uluslararası sorumluluğun doğması bakımından fark yaratmamaktadır. Bu noktada önem arz eden husus, uluslararası haksız fiilin gerçekleştirildiği anda devletin ilgili uluslararası yükümlülük ile bağlı olmasıdır.¹⁰