Aracı Kurumlar ve Halka Arza Aracılık Faaliyetleri

Brokerage Houses and Public Offering Intermediation Activities

Sedanur DELİOĞLAN

Aracı kurumlar, sermaye piyasasında önemli bir yer tutar. Sermaye piyasalarının büyüklüğü, karmaşıklığı ve ani değişimlere açık olduğu düşünüldüğünde kişilerin bilgi ve deneyimleri bu piyasada başarılı işlemler gerçekleştirmeye yetmez. Bu noktada devreye aracı kurumlar girer. Yasal düzenlemeler, aracı kurumların önemine binaen aracı kurumların kurucuları, kuruluşu ve faaliyetleri için detaylı koşullar öngörmüştür. Halka arz ise sermaye piyasası araçlarının halka satışıdır. Aracı kurumlar için geçerli olan düzenlemelerin yanı sıra halka arza aracılık eden kurumların uyması gereken ilkeler, yükümlülükler ve yasaklamalar da detaylı şekilde belirlenmiştir. Bu çalışma ile aracı kurumlar ve aracılık faaliyetine ilişkin genel bilgiler verildikten sonra halka arz ve halka arza aracılık faaliyeti detaylı şekilde incelenecektir.

Halka Arz, Aracılık, Piyasa.

Brokerage houses have an important place in the capital market. When the size and complexity of capital markets and their vulnerability to sudden changes are considered, the knowledge and experience of individuals are not enough to carry out successful transactions in this market. This is where brokerage houses intercede for.. Due to the importance of brokerage houses, legal regulations prescribe detailed conditions for the founders, establishment and operations of brokerage houses. Public offering is the sale of capital market instruments to the public. In addition to the regulations applicable to the brokerage houses, the principles, obligations and prohibitions that must be followed by brokerage houses have also been determined in detail. In this study, after giving general information about brokerage houses and intermediation activities, public offering and public offering intermediation activity will be reviewed in detail.

Public Offering, Intermediary, Market.

Giriş

Sermaye piyasası, fon sahibi kişilerin fonlarını bir getiri beklentisiyle yatırım aracı olarak kullandıkları piyasadır. Var olan kaynaklarını yatırım aracı olarak kullanarak kaynaktan getiri kazanan kişilere yatırımcı adı verilir. Daha basit bir tanımla, kişilerin ellerindeki parayı sermaye piyasası araçlarını satın almak için kullanması sermaye piyasasını oluşturur.

Halka arz, 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu¹ (SPKn) 3. maddesindeki tanıma göre sermaye piyasası araçlarının satın alınması için her türlü yoldan yapılan genel bir çağrıyı ve bu çağrı devamında gerçekleştirilen satışı ifade eder. Sermaye piyasası araçlarını halka arz ederek veya etmeksizin satışa çıkaran kişiler ise ihraççılardır.

Fon arz ve talep edenlerin, (yatırımcı ve ihraççıların) bir araya geldiği sermaye piyasasında sayıca ne kadar çok olduğu düşünülürse talepleri karşılıklı olarak birbirine uyan kişilerin birbirlerini bulmasının zor olduğu aşikardır. Bu durumda ortaya aracı kurumlar çıkar. Aracı kurumlar sayesinde fon arz ve talep edenler birbirlerine daha kolay şekilde ulaşabilir. SPKn 3. maddesinde yer alan tanıma göre aracı kurumlar Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından yetkilendirilen kurumlardır.²

SPK internet sitesinde yer alan açıklamaya göre Kurul, kanunla kendisine verilen yetki çerçevesinde sermaye piyasası kurumlarına sermaye piyasası araçlarının, ihraç ve halka arzı ile borsada işlem görmesine, sermaye piyasasının güvenilir, şeffaf, etkin, istikrarlı, adil ve rekabetçi bir ortamda işleyişinin ve gelişmesinin sağlanmasına, yatırımcıların hak ve menfaatlerini korumaya yönelik düzenlemeler yapmaktadır.³

Çalışma kapsamında aracı kurumlar ile aracılık faaliyetlerinden yalnızca halka arza aracılık faaliyetleri incelenecektir, diğer sermaye piyasası kurumları veya aracı kurum faaliyetlerine yer verilmeyecektir. Çalışmanın birinci bölümünde aracı kurumlar genel hatlarıyla ele alınacak; ikinci bölümde halka arz, halka arza aracılık faaliyetleri ve aracılık konsorsiyumuna değinilecek; son bölümde ise halka arza aracılık sözleşmesi incelenecektir.

I. Sermaye Piyasasında Aracı Kurumlar ve Halka Arz

Aracı kurum tanımı SPKn’de yer almamaktadır. Aracı kurumlar sermaye piyasası araçlarını başkası ad ve hesabına veya kendi adına başkası hesabına veya kendi ad ve hesabına, aracılık amacı ile alım satımı ile mesleki olarak uğraşan, yatırımlarıyla ilgili konularda müşterilerine danışmanlık hizmeti veren, piyasa araştırmalar ve aracılık işiyle bağdaşan diğer işleri yapan SPK’dan izin almış anonim ortaklıklardır.⁴ Bir diğer tanımlamaya göre ise aracı kurumlar sermaye piyasasında fon arz edenlerle, fon talep edenleri bir araya getiren yatırım kuruluşlarıdır.⁵

Aracı kurumlar sermaye piyasasında alım satım işlemlerinin gerçekleştirilebilmesi açısından çok önemli bir yere sahiptir. Borsalarda yapılan günlük işlem sayısı düşünüldüğünde, aracı kurumların önemi ortaya çıkmaktadır.

Aracı kurumların sermaye piyasasında faaliyet gösterebilmesi SPK’nın iznine bağlanmıştır. III-37.1 sayılı Yatırım Hizmetleri ve Faaliyetleri ile Yan Hizmetlere İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ’in⁶ 5. maddesi yatırım hizmetleri ve faaliyetlerinin her birinin düzenli uğraşı, ticari veya mesleki faaliyet olarak icra edilebilmesini SPK iznine bağlamıştır. Aynı madde, “yatırım hizmetleri ve faaliyetleri ancak yatırım kuruluşları tarafından yerine getirilebilir” hükmüyle bu tür hizmetler için yatırım kuruluşlarına bir tekel hakkı vermiştir.⁷

Aracı kurumların kuruluş şartları III-39.1 sayılı Yatırım Kuruluşlarının Kuruluş ve Faaliyet Esasları Hakkında Tebliğ’in⁸ 5. maddesinde belirtilmiştir. Aracı kurumların kuruluşuna SPK tarafından izin verilebilmesi için öncelikle aracı kurumun anonim ortaklık şeklinde kurulması gerekir. Bir başka türde ticaret ortaklığı şeklinde aracı kurum kurulması mümkün değildir. İkincil olarak aracı kurumun tüm payları nama yazılı şekilde olmalıdır. Emre ve hamile yazılı şekilde aracı kurum pay senedi düzenlenemez. Üçüncü olarak, aracı kurumun tüm pay senetleri nakit karşılığında çıkarılmalıdır, ayni karşılıkla aracı kurumlara ilişkin pay senedi çıkarılamaz. Bu üç koşulun amacı sermayeye dayalı güvenilir bir aracı kurum oluşturmaktır.⁹ Bir diğer koşul, aracı kurumlar için kuruluş sermayesi SPK tarafından belirlenen tutardan az olamaz. Son olarak aracı kurumun esas sözleşmesi kanuna ve ilgili düzenlenmelere uygun şekilde hazırlanmış olmalıdır; kurucular kanunda ve ilgili düzenlemelerde belirtilen şartlara sahip olmanın yanı sıra ortaklık yapısının şeffaf ve açık olması gerekir.¹⁰