İleri Tarihli Çekin Ceza Hukukundaki Etkileri

The Effects of Postdated Check in Criminal Law

Burak TAŞ

İleri tarihli çek, gerçek düzenleme tarihi ile çek üzerinde yazılı düzenleme tarihi bilinçli olarak farklılaştıran ticari bir senettir. Bu yolla ödeme aracı olan çek kredi aracı haline getirilmiş ve kanun koyucu tarafından da meşru bir zemine yerleştirilmiştir. Bununla birlikte ileri tarihli çeklerin ceza hukukuna birçok olumsuz etkisi ortaya çıkmıştır. İleri tarihli çeklerin uygulamada tercih edilme sebepleri, bu sorunların temelini teşkil etmektedir. Bu çeklerin kredi aracı olarak kullanılmasına bağlı olarak uygulamada bu çekler tefecilik (TCK m. 241) filline konu olabilmektedir. Bu çeklerde erken ibraza kanun koyucu tarafından hukuki değer atfedilmemesi üzerine cezanın genel önleme etkisinin ihmal edilmesi de gündeme gelmektedir. Ayrıca ileri tarihli çeklerde düzenleyenin ibraz tarihinden önce ölümü, kısıtlanması, iflası ve konkordato mühleti verilmesi ihtimallerinin çekin geçerliliğine etkisi ve bu ihtimallerin münferiden suç oluşturup oluşturmayacağı hususu önem arz etmektedir. Nihayetinde çekle ilgili karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçunun yaptırımında gerçekleşen değişikliğin ileri tarihli çeklerde ne şekilde uygulanması gerektiği açıklığa kavuşturulması gereken bir konudur.

İleri Tarihli Çek, Ceza Hukuku, Düzenleme Tarihi, Erken İbraz, Çekle İlgili Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçu.

A postdated check is a trade bill that deliberately differentiates the actual issuance date from the issuance date written on the check. In this way, the check, which is a payment instrument, has been transformed into a credit instrument and has been placed on a legitimate basis by the legislator. Nevertheless, postdated checks have had many negative effects in the criminal law. The reasons for preferring postdated checks in practice form the basis of these problems. Depending on the use of these checks as a credit instrument, these checks may be subject to usury action (Article 241 of the Turkish Penal Code) in practice. Since no legal value has been attributed by the legislator for submitting these checks early, negligence of the general preventive effect of punishment is in question. In addition, the effect of the possibilities of death, interdiction, bankruptcy and debt respite scheme of the checkwriter before the submission date on the validity of the check and whether these possibilities will individually constitute a crime or not have importance. Eventually, it is an issue that needs to be clarified how the change in the sanction for the crime of issuing a dishonored check should be applied to postdated checks.

Postdated Check, Criminal Law, Issuance Date, Early Submission, Offense of Issuing a Dishonored Check.

Giriş

İleri tarihli çek, 5941 sayılı Çek Kanunu ile hukuki meşruiyeti haiz olup, uygulamada sıklıkla tercih edilen ticari bir senettir. İleri tarihli çekler sıklıkla tercih edilmesinin sonucu olarak ceza hukuku bakımından birçok problemi beraberinde getirmektedir. İleri tarihli çeklerin uygulamada tercih edilme sebepleri, esasında bu sorunların sebebini ortaya koymaktadır. Bu çeklerin kredi aracı olarak kullanılması ve buna bağlı olarak uygulamada bu çeklerin çek kırma usulü ile tefecilik filline konu olabilmesi ceza hukuku bağlamında önemli bir problem doğurmaktadır. İleri tarihli çeklerde erken ibraza kanunkoyucu tarafından izin verilmemesi düzenleyen lehine lehtar aleyhine menfaat dengesini bozmaktadır. Bozulan menfaat dengesi kapsamında cezanın genel önleme etkisi kanunkoyucu tarafından ihmal edilmektedir. İlaveten, ileri tarihli çeklerde düzenleyenin ibraz tarihinden önce ölümü, kısıtlanması, iflası ve konkordato mühleti verilmesi ihtimallerinin çekin geçerliliğine etkisi ve bu ihtimallerin münferiden suç oluşturup oluşturmayacağı da önemli bir sorundur. Nihayetinde çekle ilgili karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçunun yaptırımında gerçekleşen değişikliğin ileri tarihli çeklerde ne şekilde uygulanması gerektiğinin de ortaya konması önem arz etmektedir. Çalışmada bu problemler ceza hukuku açısından incelenecek ve olması gerekene yönelik çözüm önerileri sunulacaktır.

I. İleri Tarihli Çek Kavramı

Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 780/1-e gereğince bir çekte düzenleme tarihinin bulunması, zorunlu bir unsurdur. Çekte vade bulunup vade geçersiz olsa da çek geçerlidir.¹ Ancak düzenleme tarihinin gerçeği yansıtması ya da diğer bir ifadeyle, fiili durumu yansıtması aranmamaktadır.² Uygulamada ileri tarihli çek olarak ifade edilen, çeke fiilen düzenleme tarihinden daha ileri bir tarih yazılarak (suni vade;³gizli vade⁴ ) tedavüle çıkarılmasıyla fiili durum ile gerçek durum arasında farklılık yaratılabilmektedir.

Çekte vade olmaması⁵ dolayısıyla çek, iktisadî açıdan kredi aracı değil, ödeme aracıdır. Ödeme aracı olması sebebiyle çekte vade olmamasına rağmen ileri tarihli çek uygulaması ile çeke bir nevi kredi aracı olma vasfı yüklenmektedir.⁶ Uygulamada çeklerin oldukça büyük bir kısmı, ileri tarihli olacak şekilde düzenlenmektedir ve bu istisnai uygulama, kanunkoyucunun düzenlemeleri sayesinde zamanla yerleşik bir uygulama haline gelmektedir.⁷

27.12.2020 tarihli ve 7262 sayılı Kanunla, 5941 sayılı Çek Kanunu Geçici Madde 3/5’te yapılan son değişikliğe göre; “31/12/2023 tarihine kadar, üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazı geçersizdir.” Söz konusu tarihe kadar “Düzenlenme günü olarak gösterilen günden önce ödenmek için ibraz olunan çek, ibraz günü ödenir.” şeklindeki TTK m. 795/2 hükmü askıya alınmış denilebilir.⁸ Böylece bu süre içinde bankaca karşılıksızdır işlemi dahil herhangi bir işlem yapılamayacaktır.⁹

İleri tarihli çek düzenlemesine neden olan hususlar çeşitlenmektedir. Çekin lehtarın eline ulaşması için gerekli olan süre ya da ibraza ilişkin fiili bir imkânsızlığın bulunması dikkate alındığında düzenleme tarihinin ileri bir tarih olarak belirlenmesi bu nedenlerden birisidir.¹⁰ Malın tesliminin vadeye bağlanması durumunda, malların teslimden önce ödemede bulunmak istemeyen düzenleyen, çeke ileri tarih koyarak kendisini güvenceye alıp, malların vadeden önce teslim edilmeme riskine karşı çek hesabında karşılık bulundurmayarak malvarlığını güvence altına alabilir; satıcıda, bu riski bertaraf etmeye dönük karşılıksız çek düzenlemeye ilişkin yaptırımdan faydalanabilmektedir.¹¹ Ödeme aracı olarak kullanılan çekin ileri tarihli düzenlenmesi yoluyla çekin bono veya poliçede olduğu şekliyle kredi aracı olarak kullanılma motivasyonu da ileri tarihli çeki cazip kılmaktadır.¹²

3167 sayılı mülga Çek Kanunu m. 16’da karşılıksız çek düzenleyenler için ağır cezalar öngörülmüştü. Bu ise kişilerin çekte vade bulunmaması sebebiyle de ileri tarihli çeke yönelmesine neden olmuştur. 15.7.2016 tarihindeki düzenleme ile çekle ilgili karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçuna adli para cezası öngörülmesi, çek kullanımını teşvik etmiştir.¹³

Türk kambiyo sisteminde vade içermesi kanunen mümkün olan poliçe ve bono uygulaması söz konusu iken ileri tarihli çekin tercih edilmesinin en önemli nedeni, çekte muhatabın banka olmasıdır (TTK m. 782).¹⁴ Muhatabın banka olması hamile tahsil için güvence sağlama fonksiyonunu yerine getirmektedir. Nihayetinde bono ve poliçeden farklı olarak karşılıksız kalan çekler için cezai sorumluluk öngörülmesi çekin, poliçe ve bonoya nazaran daha güvenilir ve tercih edilebilir olmasına hizmet etmiştir.¹⁵ Ancak taraflar erken ibrazı bilmekte veya bilmeleri gerekmektedir.¹⁶ İleri tarihli çek uygulamasında erken ibraz yasağı ile çekle ilgili karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçunda düzenleyen korunmaktadır; bunun ise doktrinde kanun önünde eşitlik ilkesine aykırı olduğu savunulmuştur.¹⁷ Benzer yönde karşılıksız çek suçlarında cezai yaptırımlar öngörülmesi ile hamil lehine bozulan menfaat dengesi, son değişiklerle düzenleyen lehine tekrar bozulduğu ve kanuna karşı hile olgusunun korunduğu savunulmuştur.¹⁸ Kanaatimizce de, kanunkoyucu düzenleyen ile hamil arası menfaat dengesini kuramamıştır.¹⁹ Düzenleyenin korunması ya da lehtarın etik dışı hareketinin cezalandırılması adına çeklerin doğal yapısı tahrif edilmektedir. Kanunkoyucu ise güncel ve yerleşik kanuni düzenlemelerle ileri tarihli çek uygulamasının meşruiyetini artırmaktadır.²⁰ Gerçekten de çekin doğasına aykırı olan ileri tarihli çek uygulaması ile çekle ilgili karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme suçu ile korunan hukuki değere aykırı olarak menfaat dengesi bozulmakta; düzenleyen ölçüsüz şekilde hamil aleyhine koruma altına alınmaktadır. Bu uygulamaya sebep veren ekonomik kaygıların korunan hukuki değer karşısında harcanması, cezanın genel önleme amacına²¹ aykırılık teşkil etmektedir.