Uluslararası Hukuk Açısından Cebelitarık Uyuşmazlığı

Gibraltar Dispute in Terms of International Law

Sadullah ÖZEL

Cebelitarık, İspanya’nın güneyinde yer alan ve jeostratejik öneme sahip olan bir kara parçasıdır. 1713 Utrecht Antlaşması ile İngiltere’nin egemenliğine girmiştir. Böylece Cebelitarık, İngiltere’nin Akdeniz’de önemli bir denizaşırı toprağı olmuştur. Ancak sonrasında da İspanya Cebelitarık üzerinde hak iddia etmiştir. İspanya’nın bu tezine karşılık İngiltere, kara parçası üzerindeki egemenliğini daha kalıcı hale getirmek için iç işlerinde bağımsız ve dış işlerinde kendisine bağlı bir özerk Cebelitarık yönetiminin oluşmasına fırsat vermiştir. Aynı şekilde Cebelitarık hükümeti de self-determinasyon teziyle yeni öneriler ileri sürmüştür. Bu ve benzeri gelişmeler doğrultusunda Cebelitarık uluslararası bir uyuşmazlık haline gelmiş ve uyuşmazlığın barışçıl yollarla çözülmesi için diplomatik girişimlere başvurulmuştur. Ancak uyuşmazlığa taraf olan uluslararası hukuk kişilerinin öne sürdükleri tezlerden geri adım atmamaları nedeniyle Cebelitarık uyuşmazlığına dair diplomatik girişimler çözümsüz kalmıştır. İspanya ve İngiltere arasında uluslararası bir uyuşmazlık haline gelen Cebelitarık sorununun tarihsel, siyasi, sosyal, hukuksal, ekonomik ve kültürel kökenleri olmakla birlikte, taraf devletlerin soruna bütünsel ve çözüm odaklı yaklaşmaları halinde tüm tarafların çıkarlarını dengeleyecek bir anlaşma çerçevesi oluşabilecektir. İngiltere’nin Avrupa Birliği’nden çıkışı sonrası AB dışında kalmakla yüzleşen Cebelitarık’ın hukuksal, siyasi ve ekonomik beklentilerini karşılayacak olası bir uzlaşma arayışı içerisinde olması beklenmektedir. Kaya üzerinde; “İspanya’nın Cebelitarık’la olan komşuluk bağı”, “İspanya’nın devam eden AB üyeliği”, “İngiltere’nin Kaya üzerindeki antlaşmaya dayalı yetkileri” ve “Cebelitarık halkının yönetimsel tercihleri” ni dengeleyecek barışçıl bir çözüm yöntemi geliştirilmelidir.

Cebelitarık Uyuşmazlığı, Uluslararası Hukuk, İngiltere, İspanya, Barışçıl Yollarla Çözüm.

Gibraltar is a piece of land located in the south of Spain and has geostrategic importance. It came under the domination of Britain with the 1713 Treaty of Utrecht. Thus, Gibraltar became an important overseas territory of Britain in the Mediterranean. However, later on, Spain claimed rights over Gibraltar. In response to Spain’s thesis, in order to make her dominance over the land more permanent Britain allowed the creation of an autonomous government of Gibraltar, who is independent in its internal affairs and dependent for external relations. Likewise, the government of Gibraltar has put forward new recommendations with the thesis of self-determination. In line with these and similar developments, Gibraltar has become an international conflict and diplomatic initiatives have been applied to resolve the Gibraltar conflict through peaceful means. However, diplomatic initiatives regarding the Gibraltar conflict remained unresolved, as the international legal personalities who were parties to the conflict did not step back from their arguments. Although the Gibraltar problem, which has become an international conflict between Spain and England, has historical, political, social, legal, economic and cultural origins, it will be possible to form an agreement framework that will balance the interests of all parties if the states parties approach the problem in a holistic and solution-oriented manner. It is expected that Gibraltar, which faces now being outside the EU after the exit of the UK from the European Union, will seek a possible compromise that will meet its legal, political and economic expectations. A peaceful solution method should be developed on the rock that will balance “Spain’s neighborly bond with Gibraltar”, “Spain’s continued EU membership”, “Britain’s treaty-based powers over the Rock” and “the governing preferences of the people of Gibraltar”.

Gibraltar Dispute, International Law, Britain, Spain, Peaceful Resolution.

I. Giriş

Cebelitarık meselesi, kadim bir İngiliz-İspanyol siyasi sorunu iken sonradan uluslararası hukuk açısından da önemli bir uyuşmazlık haline dönüşmüştür. Cebelitarık, İngiltere’nin denizaşırı bölgesidir; fakat İspanya’nın da hak iddia ettiği bir sömürge toprağıdır. İspanya devleti, Cebelitarık’ı kendi doğal uzantısı olarak nitelemekte ve buranın İngiltere egemenliğinden çıkarılmasını temel devlet politikası olarak görmektedir. İngiltere’nin egemenliğinde bulunan ve yaklaşık 30 bin kişinin yaşadığı Cebelitarık’ın ekonomisi, off-shore bankacılığına, internet üzerinden bahis ve turizme dayanmaktadır. İspanya’nın güneyindeki 6,7 kilometrekarelik bu Kaya (The Rock), askeri ve diplomatik gerekçelerle zaman zaman İspanya ile İngiltere arasında gerginliğe yol açmaktadır.

İspanya ile Birleşik Krallık arasında Cebelitarık’ın 1713 Utrecht Antlaşması’ndan bu yana İngiliz egemenliğinde olması nedenli bir uyuşmazlığın olduğu ve bu hususun iki ülke arasında müzakerelere konu olmaya devam ettiği bilinmektedir.¹ Cebelitarık, “Akdeniz’e tüm giriş-çıkışların kontrolünü sağlayan”, “dünya ticaretinde anahtar rolü olan”, ve “stratejik açıdan çok önemli” bir kara parçasıdır.² Bu özellikleri nedeniyle İspanya ve İngiltere arasında siyasi rekabete konu olan Cebelitarık, uzun yıllar İspanya ve İngiltere’yi siyasi olarak da karşı karşıya getirmiştir. Cebelitarık, 1713 Utrecht Antlaşması ile İngiliz denizaşırı toprağı olmuş ve Cebelitarık halkı, geçmişten günümüze İspanya yerine İngiltere’nin egemenliğini kabul etmiş; fakat self-determinasyon hakkından da vazgeçmemiştir.

Bu çalışmada; öncelikle Cebelitarık sorununun tarihi ve siyasi geçmişine değinilmiştir. İkinci kısımda uyuşmazlığın yerel, kültürel ve uluslararası niteliği değerlendirilmiştir. Sonrasında konuya dair uluslararası hukuka uygun çözüm arayışları ve alınan kararların taraflar üzerindeki etkisi incelenmiştir. Ardından, Cebelitarık’ın İspanya ve İngiltere arasında soruna dönüşmesi ve Cebelitarık sorununa dair tarafların yaklaşımları tahlil edilmiştir. Son aşamada uluslararası hukuk açısından sorun temellendirilmiş ve çatışma çözümleri bağlamında çözüm önerileri geliştirilmiştir.

II. Cebelitarık’ın Demografik, Tarihi, Siyasi ve Stratejik Özellikleri

Cebelitarık; jeopolitik ve jeostratejik konumundan dolayı birden fazla devletin ele geçirmek istediği bir coğrafya olmuştur. Bu kara parçası, siyasi, ekonomik ve coğrafi niteliğiyle, batı Akdeniz havzasının kilit noktasında yer almaktadır. Cebelitarık sorununun irdelenmesi için Cebelitarık’ın demografik ve stratejik konumuna, siyasi tarihine ve mevcut siyasi yapısına kısaca değinmek faydalı olacaktır.

Cebelitarık, İspanya’nın Akdeniz’e bakan güney kıyılarının dar bir yarımadasını işgal eden İngiliz denizaşırı toprağıdır. Cebelitarık Boğazı’nın hemen kuzeydoğusunda, Cebelitarık Körfezi’nin (Algeciras) doğu tarafında ve İspanya’nın La Línea şehrinin hemen güneyinde yer alır. Cebelitarık’ın toprak alanı 3 mil (5 km) uzunluğunda ve 0,75 mil (1,2 km) genişliğindedir. İspanya’ya 1 mil (1,6 km) uzunluğunda alçak, kumlu bir alan ile bağlanır. Arapçadan türetilen Jabal Ṭāriq (Tarik Dağı) ismi, 711’de yarımadayı ele geçiren Ṭāriq ibn Ziyād’a atıf yapar. Cebelitarık, 6,5 kilometrekare büyüklüğünde, üzerinde yaklaşık 30 bin kişinin yaşadığı Avrupa’nın en yoğun nüfuslu toprak parçalarından biridir. Doğusunda Akdeniz, batısında Atlantik Okyanusu, güneyinde Cebelitarık Boğazı ve kuzeyinde ise İspanya bulunmaktadır.³

Cebelitarık, Atlantik Okyanusu’ndan Akdeniz’e tek giriş olan Cebelitarık Boğazı’nı koruyan güçlendirilmiş bir İngiliz hava ve deniz üssüdür. 18. yüzyıldan beri Cebelitarık, İngiliz deniz gücünün bir sembolü olmuştur ve bu bağlamda yaygın olarak “Kaya” (The Rock) olarak bilinir.⁴

Cebelitarık’ın aktarılan bu stratejik konumu İngiltere ve İspanya’nın kaya üzerinde sürekli hak iddia etmesinin en önemli nedenidir. İngiltere ve İspanya arasında 1713 yılında Hollanda’nın Utrecht kentinde imzalanan ve Utrecht Antlaşması olarak bilinen anlaşmayla Cebelitarık’ın yönetimi İngiltere’ye devredilmiştir.⁵

1869’da Süveyş Kanalı’nın devreye alınmasıyla, Cebelitarık’ın stratejik önemi artmış ve bir tedarik limanı olarak Akdeniz’in ticari kapısı olma özelliğine kavuşmuştur. II. Dünya Savaşı’ndan bu yana İngiliz askeri garnizonuna ve deniz tersanesine ev sahipliği yapması Cebelitarık ekonomisine ciddi bir destek noktası olmuştur. Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’nün (NATO) deniz operasyonlarında da genellikle buradaki liman tesisleri kullanılmaktadır.⁶