Seyahat Amaçlı Akdedilen Sözleşmelerde Borca Aykırılık Hâlinde Tüketicinin Haklarının Değerlendirilmesi

Evaluation of Rights of Consumers Due to Breach of Contracts for Travel Purposes

Melek BİLGİN YÜCE

Tüketici ile sağlayıcı arasında seyahat amaçlı akdedilen sözleşmelerin niteliği, sözleşmede sağlayıcının yüklendiği edimlere bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Her ne kadar seyahat sözleşmesi olarak adlandırılsa da, aslında farklı görünümler ve edimlerin üstlenildiği görülmektedir. Buna bağlı olarak her biri bakımından borca aykırılık farklı olabilmektedir. Her seyahat sözleşmesi paket tur olmayıp, ancak birden fazla edimin sağlayıcı tarafından yüklenildiği sözleşmeler paket tur niteliğindedir. Bu sözleşme tiplerine dayalı olarak tüketicinin haklarının ne olduğu her biri için ayrı olarak tespit edilmiş, buna bağlı olarak hakları bakımından farklılıklar tespit edilmeye çalışılmıştır. Sözleşmenin tarafı tüketicinin yanı sıra, akdedilen sözleşmeden yararlan katılımcıların hakları da çalışmada incelenmiştir. Günümüzde yaşanan pandeminin bu sözleşmeler bakımından olası etkileri de irdelenmiştir.

Seyahat Sözleşmeleri, Paket Tur, Seyahat Düzenleyicisi, Pandemi.

The nature of the contracts concluded between the consumer and the provider for travel purposes varies depending on the acts undertaken by the provider in the contract. Although it is mostly called a travel contract, in fact, there is more than one type of travel contract according to the terms. Accordingly, the breach of debt may differ for each of them. Not every travel contract is a package tour, but contracts in which more than one act is loaded by the provider are package tours. Based on these contract types, the rights of the consumer have been determined separately for each, and accordingly, differences in terms of rights have been tried to be determined. In addition to the consumer who is the party to the contract, the rights of the participants benefiting from the concluded contract are also examined in the study. The possible effects of the current pandemic on these contracts and the liabilities are also examined.

Travel Contracts, Package Travel, Organizer, Retailer, Pandemic.

Giriş

Her ne kadar 2020 yılında, çoğumuzun bilmediği “pandemi” kavramının yaşamımıza girmesi ve bu kelimenin anlamını acı bir şekilde öğrenmemiz ile birlikte, tüm düzenlerimiz değişmişse de, yavaş yavaş pandemi kısıtlamalarından ve gündeminden uzaklaşılmakta; tekrar normal yaşamlarımıza dönmekteyiz. Bu dönem boyunca tüm dünyada, hemen her sektör pandemiden etkilendiyse de, içlerinde en etkilenenlerden biri de elbette seyahat sektörü olmuştur. Bundan 30-40 yıl önce tatil yapmak ancak ekonomik olarak iyi durumdaki kişilerin yapabileceği; uluslararası seyahat ise, sadece zenginlerin ulaşabildiği imkânlardı. Oysa günümüzde, ekonomik gelir seviyesinden bağımsız olarak tatil ihtiyacı bulunmakta ve her ekonomik seviyeye hitap eden tatil imkânları da tüketicilere sunulmaktadır. Bu nedenle pandemi dönemindeki kısıtlamalarda, en özlenen hususlardan biri de seyahat edebilmektir. Kısıtlamaların kalkması ile birlikte seyahatler tekrar başlamıştır. Elbette pandeminin tamamen bitmemiş olmasına bağlı olarak, pandemi ile birlikte seyahat ettiğimiz unutulmamalıdır.

Ulaşımdaki gelişmeler, konaklama imkânlarının artması ve çeşitlenmesi, bilgi alışverişinin kolaylaşması ile yüzyılımızda kişiler çok daha fazla seyahat eder hâle gelmiştir. Teknolojinin gelişimiyle ulaşım ve seyahat kolaylaşmıştır. Buna bağlı olarak da, kişilerin seyahat imkânları arttığı gibi, seyahatlere ilişkin farklı seçenekler de sunulmaya başlanmıştır. Kişiler artık sadece yakın yerlere gitmemekte, uzak destinasyonlara gitmeyi de ekonomik olarak karşılayabilir hâldedir¹ . Ayrıca sadece bir yere seyahat etmek değil, gidilen yerin kültürel özelliklerine dayalı farklı seçenekte seyahatler de oluşturulmaktadır. Bilgi arttıkça, Venedik festivali, Beşiktaş maçı, Bach günleri, Tibet tırmanış turu, Şarm El Şeyh dalış turu, Yeni Zelanda National Geographic turu, İzlanda volkan turu, Toskana’da Andrea Bocelli konseri, Fransa şarap turu vb. çok çeşitli seyahat seçenekleri gündeme gelmektedir.

Kişiler bu tür seyahatlerde seyahat firmalarından çeşitli hizmetler almaktadır. Kimi zaman seyahat firması tüm seyahati şekillendirmek ve bir tur olarak sunmakta iken, kimi zaman sadece Andrea Bach günlerindeki konser biletlerini bulma, Mısır’daki oteli ayarlama, Tibet’te iyi bir şerpa bulma vb. hizmetler sunabilmektedir.

Bu çalışmada, seyahat amaçlı akdedilen bu sözleşmelerin niteliği, sözleşmenin tarafları, borçları ve buna bağlı olarak ortaya çıkan sorunlarda başvurulabilecek hükümlerin neler olduğu tespit edilmeye çalışılacaktır.

Bu çalışmada tüm sözleşmelere dayalı haklar ve borçlar ele alınmayacaktır; seyahat amaçlı akdedilen sözleşme türlerine göre, seyahatle ilgili bir sorun ortaya çıkması ihtimalinde tüketici ya da katılımcı konumundaki kişilerin kime veya kimlere hangi hukukî haklara sahip olacağı temelinde inceleme yapılmıştır. Seyahat sözleşmesi türlerine ve tarafların kim olduklarına dayalı olarak imkânlar arasındaki farklılığı tespit etmek asıl amaçtır.

Asıl amaç seyahat sözleşmeleri bakımından farklılıkları ortaya koyarak, seyahatler sırasında yaşanan borca aykırılık hâllerine dayalı imkânlar arasında farklılıklar netleştirilecekse de, yaşanan pandemi gerçeğinin de borçlar ve buna bağlı olarak haklar bakımından etkilerine de kısaca değinilecektir. 2020 ve sonrasındaki dönemdeki pandemiye dayalı ortaya çıkan sorunlar ve bunlara getirilen çözümler kısaca anılacaksa da, çalışmanın amacı bundan sonra yapılacak sözleşmeler bakımından etkisinin değerlendirilmesidir. Pandeminin bir süre daha yaşamımızda olmasına bağlı olarak pandemi döneminin seyahat sözleşmeleri bakımından ek yükümlülükler getirip getirmediği, seyahatler öncesinde veya sırasında pandemiye dayalı sorunların ortaya çıkması hâlinde borca aykırılık bakış açısıyla sorumluluk doğup doğmayacağı da her bir sözleşme açısından tartışılacaktır.

I. Seyahat Sözleşmelerinin Çeşitleri ve Nitelikleri

Seyahat etmek isteyen kişilerin, seyahatleri konusunda turizm firmalarından hizmet almaları günümüzde çok karşımıza çıkmaktadır. Hemen herkes bir şekilde turizm firmalarından, seyahatleri konusunda hizmet almıştır. Bu hizmet, her şeyin turizm firması tarafından ayarlanması şeklinde olabileceği gibi, tek bir konuda yardım alınması şeklinde de olabilir. Bu noktada tüketici, ulaşım, konaklama, rehberlik hizmeti, etkinlik biletleri vb. tüm hizmeti bir bütün hâlinde seyahat firmasından satın aldığında karşımıza paket tur kavramı çıkmaktayken² , diğer hâllerde farklı sonuçlar gündeme gelmektedir.

Günümüzde tüketici seyahat firmasından bir tur satın aldığında, genelde tüm hizmetler seyahat firmasınca sağlanır. Bu hâlde tura dâhil tüm hizmetlerin firma tarafından önceden düzenlenmesi söz konusudur. Tüketici, zaten var olan bir paketi satın almaktadır. Bu durumda tüketiciye özel bir düzenleme söz konusu değildir. Tüketici, tarihi ve koşulları önceden belli bir programa, yine fiyatı belli bir şekilde dâhil olmaktadır. Bu tür turların bazılarında tüketiciye oteli seçme imkânı tanındığı görülebilmektedir. Bu hususa aşağıda nitelendirme sırasında tekrar değinilecektir.

Bunun dışında seyahat firması kişiye özel olarak bir tur düzenleyebilmektedir. Bu hâlde tüketici kişisel isteklerini firmaya iletmekte, program tüketicinin istekleri doğrultusunda oluşturulmaktadır. Bu tür turlarda genel olarak tarihi, oteli veya özelliklerini, uçak yolculuğunun koşullarını ve saatini, hizmetlerin kapsamını tüketici belirlemekte; firma buna ilişkin düzenlemeleri yaparak paket olarak tüketicinin yararlanmasına sunmaktadır. Seçilen hizmetler çerçevesinde bir hizmet bedeli de fiyata eklenmektedir. Son yıllarda özellikle balayı turlarında ya da gurme, festival vb. özel zamanlara ve içeriklere bağlı olarak, kişiye özel düzenlenen turlara sıkça rastlanmaktadır. Bu tür kişiye özel turlar tamamen bir kişiye özel olabileceği gibi, bir gruba özel olarak düzenlenebilmektedir. 10 kişilik bir arkadaş grubunun mavi tur seyahati talebi buna tipik bir örnektir. Bu kişiler tarihi, teknenin özelliklerini, verilecek hizmetlerin kapsamını, hatta teknede olan yiyecek ve içecek servisinin çeşitliliğini dahi ayarlama imkânına sahip olurlar.

Paket turlarda seyahat firması seyahatin her aşamasını organize etmektedir. Ulaşım, konaklama, etkinlik biletleri satın alma, araç kiralama vb. tüm unsurlara ilişkin ayarlamaları yapmaktadır. Elbette sayılanlardan bir kısmının eksik, fazla olması niteliği değiştirmez. Önemli olan, seyahatin firma tarafından belirlenen temelde güzergah, otel, ulaşım ile gerçekleşiyor olması; tüketicinin de bunun karşılığında tur bedelini ödüyor olması gerekir. Bazı hizmetlerin firma tarafından karşılanmayıp, tüketici tarafından karşılanıyor olması her zaman sözleşmenin niteliğini değiştirmez.

Ancak her sözleşmenin konusu bu şekilde belirlenmeyebilir. Tüketici sadece konaklamanın seyahat firması tarafından ayarlanmasını arzu edebilir. Ya da sadece ulaşım konusunda ya da konser bileti bulma hizmeti alabilir. Bu hâllerde artık hizmetin seyahat firması tarafından organize edilmesi söz konusu olmaz. Bu gibi durumlarda seyahat firması çoğunlukla aracı konumundadır. Aşağıda ayrımları yapılacak olmakla birlikte, çoğu olayda firma tüketicinin istekleri doğrultusunda bir sözleşme yapılmasına imkân hazırlamaktadır.

Bu nedenle seyahat sözleşmeleri bakımından ikili bir ayırım benimsenmektedir. Uzun yıllardan beri uluslararası düzenlemelerde de yapılan³ ve buna bağlı olarak doktrinde de benimsenen bu ikili bir ayırım seyahatin düzenlenişine dayalı olarak şekillenmektedir. Eğer seyahat firması seyahati düzenleyen konumunda ise, “seyahat düzenleme sözleşmesi” söz konusu olmakta; eğer seyahat firması seyahati düzenlemeyip, sadece tüketicinin sözleşme yapması imkânlarını sağlamakta ise, o zaman “seyahat aracılığı sözleşmesi” gündeme gelmektedir⁴ . Aşağıda bu ayırımlara dayalı olarak sözleşmelerin nitelendirilmesi yapılmaya çalışılacaktır.

Seyahatin nasıl organize edildiğinden ya da seyahat firmasından ne satın alındığından bağımsız olarak, sözleşmenin taraflarına ilişkin de değişik görünümlere rastlanmaktadır. Seyahatten yararlanan kişi ile sözleşmeyi akdeden kişinin farklı olması mümkündür.

Tüketicinin kendisi için sözleşme yapması asıldır. Bir kişinin seyahat firmasıyla kendisi için sözleşme yapması sonucunda sözleşmenin tarafı olarak söz konusu hizmetten yararlanması, zaten klasik bir görünümdür. Ancak uygulamada kişilerin sadece kendileri için sözleşme akdetmedikleri durumlar da sıklıkla gündeme gelir. Aile için ebeveynlerden birinin akdettiği bir seyahat konulu sözleşme bu duruma örnek olarak gösterilebilir. Benzer şekilde grupla seyahat edilmeye karar verildiğinde, birden fazla kişinin sözleşmesiyle tek bir kişinin ilgilendiği durumlar olabilir. Örneğin, bir arkadaş grubunun gitmek istediği bir seyahat için tüm araştırmaları tek bir kişinin yapması, tüm rezervasyonları onun gerçekleştirmesi hâllerinde sözleşmenin taraflarının tespiti gerekir. Bu gibi durumlarda işlemi yapan kişinin birden fazla kişi için seyahat sözleşmesi akdetmesi hâlinde, temsil ilişkisinin mi devreye gireceğinin ya da üçüncü kişi lehine akit olarak mı nitelendirileceğinin de bu bağlamda çözümü gerekir. Elbette bir arkadaş grubu için yapılan sözleşme ile bir kişinin eşi ve çocukları için birden fazla sözleşme akdetmesi arasında, uygulama açısından değilse de, hukukî olarak bir farklılık olacaktır. Bu konuda bir diğer husus ise, seyahat hizmetinden ücretsiz yararlanan kişilerin, özellikle küçük çocukların durumunun ne olacağıdır. Eşlerden birinin hem çocukları için hem de diğer eş için akdettiği bir sözleşmede, tarafların hakları ve borçlarının belirlenmesi farklı olabileceği gibi; arkadaş grubunda bir kişinin diğer tüm arkadaşları adına akdettiği sözleşmedeki hakların ve borçların belirlenmesi de kanımızca farklı bir bakış ile yapılması gerekir.

Bunlar seyahat hizmetini alan kişilere ilişkin farklı görünümler olup, haklarını tespit ederken sözleşmenin tarafı olup olmadıklarının da mutlaka tespit edilmesi gerekir. Bu hususa da aşağıda sözleşmenin taraflarının tespitinde ve hakların açıklanması kısımlarında tekrar değinilecektir.