Kamu Hizmeti İçin Terk Edilen Fakat Terk Amacına Uygun Kullanılmayan Yerlerin Eski Malike İadesi: AİHM İçtihatları ve Mülkiyet Hakkı Açısından Bir Değerlendirme

Restitution the Places Ceded for Public Service, But not Used for the Cession Aim to the Previous Proprietor: A Review with Regards to ECHR Precedents and Propriety Right

Suat ŞİMŞEK

Bu çalışma, çeşitli imar uygulamaları esnasında taşınmaz maliki tarafından kamunun ortak kullanımına terk edilen; ancak terk amacına uygun kullanılmayan taşınmazların eski malike iadesini mülkiyet hakkı açısından değerlendirme amacı taşımaktadır. Bu durumda olan taşınmazların eski malike iade edilmemesi, mülkiyet hakkına aykırıdır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kararı da bu yöndedir.

Terk, Mülkiyet Hakkı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Adil Denge, Meşru Beklenti.

This study aims to review the restitution of the properties to the previous owner according to the property right which was ceded to common use in zoning application by the owner of property, but not used for the cession aim. Not to restitute properties in these circumstances is against the property right. European Court of Human Rights’ precedent is at this direction.

Cession, Propriety Right, European Convention on Human Rights, Fair Balance, Legitimate Expectation.

1. GİRİŞ

Kamu hizmeti için gerekli olan taşınmazların kamu idarelerinin tasarrufuna geçirilmesinin yollarından bir tanesi, terk işlemleridir. Terk işlemi, özel mülkiyette bulunan bir taşınmazın malik tarafından kamunun ortak kullanımına bırakılmasıdır. Bu taşınmazlar malikin mülkiyetinden çıkmakta, ancak ilgili kamu idaresinin mülkiyetine de girmemektedir. Örneğin maliki tarafından yol, park ya da yeşil alan olarak terk edilen taşınmazlar malikin mülkiyetinden çıkmakta, ancak ilgili belediyenin mülkiyetine de girmemektedir. Bunun da sebebi, yol, park, yeşil alan gibi kamu hizmetine tahsisli taşınmazların tapu siciline tescil edilmemesidir. 4721 sayılı Türk Medenî Kanununun 999’uncu maddesine göre, özel mülkiyete tabi olmayan ve kamunun yararlanmasına ayrılan taşınmazlar, bunlara ilişkin tescili gerekli bir ayni hakkın kurulması söz konusu olmadıkça kütüğe kaydolunmaz; tapuya kayıtlı bir taşınmaz, kayda tabi olmayan bir taşınmaza dönüşürse, tapu sicilinden çıkarılır. İşte, özel mülkiyette iken tapu siciline kayıtlı olan taşınmazların kamu hizmetleri için bağışlanması durumunda yapılan tapu sicilinden çıkarma işlemine terk denilmektedir.

Bu şekilde terk edilen yerler, terk amacında kullanıldıkları sürece herhangi bir sorun yaşanmamaktadır. Ancak bu yerlerin, imar planlarının özel mülkiyete konu olabilecek şekilde değiştirilmesi (örneğin imar planına göre yol olan bir taşınmazın, plan değişikliği ile konut alanına dönüştürülmesi) ya da terk amacında kullanılmaması durumunda eski malike iade¹ edilip edilmeyeceği sorunu ortaya çıkmaktadır. Bu durumun uygulamada ortaya çıkardığı sorunlar, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 35’inci maddesi ile çözülmeye çalışılmıştır. 35’inci madde hükmüne göre, imar mevzuatı gereğince düzenlemeye tabi tutulan parsellerden düzenleme ortaklık payı karşılığı olarak bir defaya mahsus alınan yol, yeşil saha ve bunun gibi kamu hizmet ve tesislerine ayrılan yerlerle, özel parselasyon sonunda malikinin muvafakatiyle kamu hizmet ve tesisleri için ayrılmış bulunan yerler için eski malikleri tarafından mülkiyet iddiasında bulunulamaz ve karşılığı istenemez.

Ancak bu kural da sorunları çözmeye yeterli olmamıştır. Zira, her şeyden önce kural sadece düzenleme ortaklık payı olarak alınan yerler ile özel parselasyon sonunda malikinin muvafakatiyle kamu hizmetlerine terk edilen yerleri kapsamaktadır. Uygulamada ortaya çıkan sorunların büyük bir kısmı ise 3194 sayılı İmar Kanununun 15’inci ve 16’ncı maddeleri kapsamında yapılan ayırma (ifraz) ve birleştirme (tevhit) işlemlerinde yapılan terklerle ilgilidir. Bu madde kapsamında yapılan ayırma ve birleştirme işlemlerinde, imar planına göre yol ve yeşil alana rastlayan parsellerin bu kısımları ifraz edilerek kamunun ortak kullanımına terk edilmektedir. Bu şekilde terk edilen taşınmazlar, 2942 sayılı Kanunun 35’inci maddesi kapsamına girmemektedir. Bu taşınmazların imar planı değişikliğiyle özel mülkiyete konu olması ya da terk amacında kullanılmaması ise eski malike iade yapılıp yapılmayacağı sorununu gündeme getirmektedir.