Türk Vatandaşlığının Yetkili Makam Kararıyla Kazanılmasında İdarenin Takdir Yetkisi ve Yargısal Denetimi

Discretionary Power of Administration as to the Acquisition of Turkish Citizenship by Naturalization and Its Judicial Review

M. Ece UYANIK

5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu, Türk vatandaşlığının sonradan kazanılmasının bir yolu olarak, Türk vatandaşlığının yetkili makam kararıyla kazanılmasını düzenlemektedir. Kanunda, Türk vatandaşlığının yetkili makam kararıyla kazanılabilmesi için aranan koşullar düzenlenmiş; ancak bu koşulların sağlanmasının Türk vatandaşlığının kazanılmasına ilişkin mutlak bir hak doğurmadığı açıkça belirtilmiştir. Ayrıca Kanunda sayılan koşullar arasında ‘iyi ahlak sahibi olma’, ‘milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmama’, ‘Türkiye’ye yerleşme niyetinin bulunması’ gibi daha muğlak koşulların olduğu görülmektedir. Bu sebeple, hem tanımlanması ve tespiti güç olan bu koşulların yerine getirilip getirilmediğinin tespiti hem de vatandaşlığın kazanılmasına ilişkin talebin kabulü veya reddi hususunda idareye bir takdir yetkisi tanındığı kabul edilmektedir. Çalışmamızda, Kanunda düzenlenen Türk vatandaşlığının yetkili makam kararı ile kazanılması türleri genel hatları ile ele alınacaktır. Ardından, sayılan bu kazanma yollarında aranan koşullar ve vatandaşlığın kazandırılmasına ilişkin nihai karar bakımından idareye tanınan takdir yetkisi ve bu yetkinin kapsamı ortaya konacaktır. Son olarak, idari yargı kararları ve doktrindeki görüşler ışığında, Türk vatandaşlığının yetkili makam kararıyla kazanılması bakımından idareye tanınan takdir yetkisinin yargısal denetimi incelenecek; bu incelemeye esas olmak üzere idarenin takdir yetkisi ve hükümet tasarrufu kavramları ele alındıktan sonra, bu işlemlerin yargı denetimine tabi olup olmadığı tartışılacaktır.

Vatandaşlık, Yetkili Makam Kararıyla Kazanma, Takdir Yetkisi, İdare, Hükümet Tasarrufu.

Turkish Citizenship Law numbered 5901 regulates the procedures for the naturalization of foreigners. This study will deal with the discretionary power of the administration under the procedures of acquisition of Turkish citizenship through naturalization. Conditions for acquisition of Turkish citizenship are regulated under the Law. However, the Law clearly states that fulfilling these conditions does not give the applicant an absolute right to acquire Turkish citizenship. On the other hand, it is also seen that some ambiguous conditions are also imposed. Therefore, it is accepted that the administrative authority is provided with a discretionary power to interpret these ambiguous conditions, decide whether they are fulfilled or not and give a final decision on the application. This study attempts to analyze and evaluate the discretionary power vested to the administration for the acquisition of citizenship through naturalization. In this context, the concept of discretionary power will be evaluated, and the act of state doctrine will be outlined within the scope of acquisition of citizenship. Finally, considering the precedents of Turkish administrative courts and the different perspectives under Turkish Administrative Law, the possibility of judicial review for the decisions on acquisition of Turkish citizenship will be analyzed by determining whether such decisions can be qualified as acts of state or not.

Nationality, Naturalization, Discretionary Power, Administration, Act of State.

I. Giriş

5901 Sayılı 29 Mayıs 2009 tarihli Türk Vatandaşlığı Kanunu¹ (“TVK”) uyarınca Türk vatandaşlığı doğumla veya sonradan kazanılabilecektir.² Türk vatandaşlığının yetkili makam kararı ile kazanılması, Türk vatandaşlığının sonradan kazanılması yollarından biridir. Yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığının kazanılmasına ilişkin düzenleme TVK’nın 10. maddesinde yer almaktadır. Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen bir yabancı, kanunda belirtilen şartları taşıması halinde yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığını kazanabilecektir. Ancak maddede aranan şartları taşımanın vatandaşlığın kazanılmasında kişiye mutlak bir hak sağlamayacağı açıkça ortaya konmuştur. Bu hükümden anlaşılmaktadır ki, kanunda aranan bazı koşulların yanı sıra, vatandaşlığa alınma başvurusunda bulunan yabancının talebinin kabulü veya reddi hususunda kanun koyucu, idareye takdir yetkisi tanımıştır.³ Devletler, vatandaşlarını belirlemek konusunda özgür olsalar da idare tarafından vatandaşlığa alınma başvuruları hakkında verilen kararların yargısal denetime tabi olup olmadığı hususunda tartışmalar bulunmaktadır. Çalışmamızda, Türk vatandaşlığının yetkili makam kararıyla kazanılmasında aranan koşullar ve başvuruya ilişkin nihai karar bakımından idareye tanınan takdir yetkisi ile sınırları incelenecek, bu yetki çerçevesinde verilen kararların yargı denetimine tabi olup olmadığı doktrindeki görüşler ve yargı kararları ışığında tartışılacaktır.

II. Türk Vatandaşlığının Yetkili Makam Kararıyla Kazanılması

TVK kapsamında, vatandaşlığın genel yolla kazanılması, istisnai yolla kazanılması, evlenme yoluyla kazanılması, yeniden kazanılması ve evlat edinme yoluyla kazanılması, Türk vatandaşlığının yetkili makam kararıyla kazanılmasının türleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmamızda öncelikle, Türk vatandaşlığının yetkili makam kararıyla kazanılması yollarına ve kazanma koşullarına genel olarak değinilecektir.

Türk vatandaşlığının yetkili makam kararıyla genel yoldan kazanılmasına ilişkin düzenleme TVK’nın 11. maddesinde yer almaktadır. Genel yolla kazanma, diğer kazanma yollarına kıyasla, şartların en kapsamlı olduğu yoldur; ancak olağan kazanma yolu olarak düzenlenmiştir.⁴ Maddeye göre Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancının (a) kendi millî kanununa, vatansız ise Türk kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip olması,⁵ (b) başvuru tarihinden geriye doğru Türkiye’de kesintisiz beş yıl ikamet etmesi,⁶ (c) Türkiye’de yerleşmeye karar verdiğini davranışları ile teyit etmesi, (ç) genel sağlık bakımından tehlike teşkil eden bir hastalığının bulunmaması,⁷ (d) İyi ahlak sahibi olması, (e) yeteri kadar Türkçe konuşabilmesi,⁸ (f) Türkiye’de kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip olması⁹ ve (g) millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hâli bulunmaması gerekecektir. Madde kapsamında sayılan ve idarenin takdir yetkisi kapsamında değerlendirilecek olan Türkiye’de yerleşmeye karar verdiğini davranışları ile teyit etme, iyi ahlak sahibi olma ve millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hâli bulunmama koşulları aşağıda detaylı olarak incelenecektir.