Basın İş Kanunu Açısından Gazetecinin İş Görme Borcunun İfasını Engelleyen Durumların İşverenin Ücret Ödeme Borcuna Etkisi

Effects of the Situations Preventing the Performance of Obligation of Journalist to Provide Service on the Obligation of Employer to Pay Wage from the Perspective of Journalism Professional Law

Berke ADA

Hizmet ilişkisinde işçinin en asli borcu iş görme edimidir. Kural olarak işçi, iş görme edimini yerine getirmeden ücrete hak kazanamaz. Ancak bazı durumlarda işçi, kusuru olmaksızın iş görme edimini yerine getiremez. Buna göre, askerlik, analık, hastalık, yayının tatil edilmesi ve mahkûmiyet gibi olağanüstü durumlarda, Basın İş Kanunu, gazetecinin iş görme edimini yerine getirmemesine rağmen işvereni belirli koşullarda ücret ödemekle yükümlü kılmıştır. Bu durumlar, gazetecinin ancak iş görme edimi karşılığında ücret kazanabilmesinin mümkün olduğu genel kuralın istisnasını oluşturur. Gazetecilik mesleği açısından gazetecilerin bu gibi durumlarda ücret güvencelerinin sağlanması daha önemli bir hal alır. Keza, gazetecilerin ücretlerinin korunması, aynı zamanda basın özgürlüğü, düşünce özgürlüğü, ifade özgürlüğü gibi temel hak ve özgürlüklerin korunmasına da hizmet etmektedir. Bu sebeple Basın İş Kanunu gazetecinin iş görme edimini yerine getiremediği hamilelik, askerlik, mahkûmiyet, yayının tatil edilmesi ve hastalık gibi durumlarda gazetecinin ücretini korumak için özel düzenlemeler getirmiştir.

Gazeteci, Ücret, Hastalık, Mahkûmiyet, Hamilelik, Yayının Tatil Edilmesi.

The main obligation of laborer in an employment relationship is to provide work and services. As a rule, a laborer has no right to get wage if he does not fulfill his obligations. However, in some cases, laborer, without any liability, cannot provide his work and services. In fact, in some extraordinary cases such as military services, sickness, pregnancy, suspension of publication and arrest, employer shall pay the wage to journalist who does not provide services in return, according to the Journalism Professional Law. These situations have also constituted the exceptions to general rule where journalist can only earn wage if he provides his services in return. Providing a wage guarantee has become more important in journalism in compared to other professions. Protection the income of Journalists has also contributed to protect the freedom of press, freedom of expressions and other fundamental rights and liberties. Therefore, Journalism Professional Law provides some guarantees of wage for journalists in case of pregnancy, arrest, sickness, suspension of broadcast or publishing where journalist cannot provide services.

Journalist, Wage, Sickness, Arrest, Pregnancy, Suspension of Publication.

Giriş

Tüm emekçilerin yaptıkları iş karşılığında insan onuruna yakışır, adil bir ücreti almaya hakkı vardır. Bu doğrultuda ücrette adaleti sağlamak da devletin Anayasa ile üstlendiği pozitif yükümlülükleri arasında yer almaktadır. Anayasa’nın 55. maddesi, tüm çalışanların yaptıkları işe uygun olan adaletli ücreti kazanabilmesi ve diğer sosyal yardımlardan da yararlanabilmesi için devlete pozitif bir yükümlülük yüklemiştir. Şüphesiz devletin bu konuda alabileceği en temel önlemlerden biri de asgari ücreti belirlemektir. Ancak bu düzenlemeler de ülkenin ekonomik ve refah durumu ile sınırlı olarak yapılabilecektir. (Anayasa madde 55.(3)). İşverene bağlı olarak ve onun talimatı altında çalışmak zorunda kalan, dolayısıyla işten çıkarılma tehlikesi ile karşı karşıya kalan işçi, şüphesiz işverene karşı daha zayıf bir konumdadır. İşverenin, işçinin bu durumundan istifade etmesini önlemek ve işçinin gelir kaybına uğramasını engellemek için İş Kanunlarında birçok düzenleme yapılmıştır. Çalışanların ücretinin korunmasına ilişkin Uluslararası Çalışma Örgütü’nün 95 sayılı Ücretlerin Korunması Sözleşmesi ile 100 sayılı Eşit Ücret Sözleşmesi hükümlerini de hayata geçirilmiştir.

5953 sayılı Basın İş Kanunu ise gazetecilerin ücret güvencesine ilişkin İş Kanunu’na oranla daha fazla koruma sağlamıştır. Gazetecinin ücret hakkını korumak aynı zamanda basın özgürlüğü, haberleşme özgürlüğü, ifade ve düşünce özgürlüğü gibi temel hak ve özgürlüklerin korunmasına da hizmet edecektir. Gazetecinin ücretinin ödenmesine karşı işverenden gelecek herhangi bir tehdit, yaptırım veya ücretin kesintiye uğraması Anayasal temel hak ve özgürlüklerin korunmasını da dolaylı olarak tehlikeye sokmaktadır. O halde, gazetecilerin ücret hakkının korunması, aynı zamanda düşünce özgürlüğü, ifade özgürlüğü, haberleşme özgürlüğü ve basın özgürlüğü gibi Anayasa tarafından güvence altına alınan temel hak ve özgürlüklerin korunmasına da hizmet edecektir. Ancak Basın İş Kanunu’nda ücrete ilişkin düzenlenen hükümlerden yararlanabilmek için öncelikle BİK kapsamında gazeteci olmak gerekir. Gazetecinin yaptığı işin BİK kapsamında olup olmadığının belirlenmesi, Kanunun kapsamına ilişkin düzenlemelerin son derece dar ve yetersiz olması nedeniyle tartışmalıdır. Gazeteciler gerek yaptıkları iş gereği kimi zaman hayatlarını tehlikeye sokmakta ve üçüncü kişiler tarafından saldırı ve tehditlere maruz kalmaktadır. Bu sebeplerle, gazetecinin ücretinin korunması için diğer iş kanunlarından daha imtiyazlı hükümler düzenlenmesi bir gereklilik olarak ortaya çıkmaktadır. Kural olarak ücret, işçinin çalışması karşılığında işveren tarafından ödenir. Ücret ödeme borcu işverenin iş ilişkisindeki işçinin çalışma borcunun karşılığı olup, çalışılmayan durumlarda işverenin ücret ödeme yükümlülüğü yoktur. Ancak Basın İş Kanunu, bazı durumlarda bu kuralın istisnasını düzenlemiştir. Bu açıdan işverenin ücret ödeme borcu, çalışma karşılığı olan ve çalışma karşılığı olmayan ücret olarak sınıflandırılabilir.¹ Çalışma karşılığı olmayan ücreti, niteliği bakımından olağan durumlarda çalışma karşılığı olmayan ücret ve olağanüstü durumlarda çalışma karşılığı olmayan ücret olarak ayırmak mümkündür. Olağan durumlarda çalışılma karşılığı olmayan ücret, hafta tatili, yıllık ücretli izin, ulusal bayramlar ve genel tatil gibi işçinin dinlenme hakkı kapsamında değerlendirilen ve iş görme ediminin ifa edilmemesine karşın işverenin yine de ücret ödeme yükümlülüğünün olduğu durumlardır. Bu durumlarda işveren, normal çalışma karşılığında olduğu gibi işçinin ücretini ödemeye devam etmek zorundadır. Diğer yandan olağanüstü durumlarda çalışma karşılığı olmayan ücret ise askerlik, hastalık, analık, mahkûmiyet, yayının tatil edilmesi, mazeret izni gibi işçinin kusuru olmaksızın iş görme borcunu ifa etmesinin mümkün olmadığı durumlar için söylenebilir. Konu, Basın İş Kanunu açısından değerlendirildiğinde, özellikle 4857 sayılı İş Kanunu’na kıyasla, olağanüstü hallerde çalışılamayacak durumlar için gazetecilere özel ücret hakları sağlanmıştır. İş Kanunundan farklı olarak Basın İş Kanunu’nda, gazetecinin askerlik görevi nedeniyle iş görme borcunu ifa edemediği durumlarda işverenin ücret ödeme yükümlülüğü devam etmektedir. Ancak işverenin ücret ödeme yükümlülüğü, gazetecinin yerine getirdiği askerlik hizmetinin türü ve süresine göre değişiklik gösterir. Genel olarak işveren, kısa süreli askerlik hizmetinde bulunan gazeteciye, normal iş karşılığı aldığı ücreti aynen ödemek zorunda olmasına karşın muvazzaf askerlik hizmetini yerine getiren gazetecinin ücretinin ise yarısını ödemekle mükelleftir. Kanunda, askerlik görevini yerine getiren gazeteciye gereken ücrete ilişkin istisnalar da düzenlenmiştir. Özellikle 7179 sayılı Askeralma Kanunu ile yeniden düzenlenen bedelli askerlik kapsamında askeri görevini yerine getiren gazetecinin işverenden alması gereken ücretin açıklığa kavuşturulması gerekmektedir.

Basın İş Kanunu, gazetecinin analık döneminde işverenin ücret ödeme borcunu da kural altına almış ve İş Kanunundan farklı bir düzenlemede bulunmuştur. Ancak, İş Kanunun 74. maddesi ile işçinin analık ve evlat edinme durumlarında sahip olacağı izin ve ücret haklarına ilişkin hükmün kapsamı, Basın İş Kanunu’na tabi gazetecileri de kapsayacak şekilde geliştirilmiştir. Bu açıdan hem Basın İş Kanunu’nda hem de İş Kanunu’nda düzenlenen analık izni ve bu süredeki ücret hakkına ilişkin hükümlerden hangisinin gazetecilere öncelikli olarak uygulanacağının açıklığa kavuşturulması gerekir. Bu bağlamda, İş Kanunun 74. madde hükümlerinin, Basın İş Kanunu’nda analık halinde ücret hakkını düzenleyen Kanunun 16. madde hükümlerine olan etkisi incelenecektir.