Türk Ceza Kanununda Hukuka Uygunluk Nedenlerinde Hata ve Failin Cezai Sorumluluğuna Etkisi

The Error of Causes of Compliance with the Law in the Turkish Criminal Law and Its Effect on Criminal Responsibility

Ahmet Can BALAK

Ceza hukukunda hata, kişinin norma veya maddi bir vakıaya ilişkin bilgisizliği ya da hatalı değerlendirmesi nedeniyle, tasavvurundaki durum ile gerçeğe ilişkin durum arasında meydana gelen uyumsuzluktur. Bu nedenle, failin kusurluluğuna etki eden ya da kastını ortadan kaldıran bir hal olarak karşımıza çıkmaktadır. Hukuka uygunluk nedenlerinde hata ise, hukuka uygunluk nedeninin varlığına veya bu nedenin maddi şartlarına ilişkin olabilmektedir. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 30’uncu maddesinin üçüncü fıkrasında ceza sorumluluğunu kaldıran veya azaltan nedenlere ait koşullara ilişkin hatanın kaçınılmaz olması halinde, failin hatasından yararlanacağı açıkça düzenlenmiş, ancak kaçınılmaz olmaması halinde failin cezai sorumluluğunun hangi esaslar çerçevesinde belirleneceği hususunda açık düzenlemeye yer verilmemiştir. Konunun hangi esaslar dahilinde çözümleneceğine ilişkin yapılacak değerlendirmeler, failin ceza sorumluluğunun belirlenmesi ve ceza adaletinin sağlanması bakımından büyük önemi haiz bulunmaktadır.

Ceza Hukukunda Hata, Hukuki Hata, Fiili Hata, Hukuka Uygunluk Nedenlerinde Hata, Kaçınılmazlık.

Error in criminal law, is the inconsistency between the situation in the imagination and the reality due to the ignorance or erroneous assessment of the norm or a material fact. Therefore, it appears as a situation that affects the culpability of the perpetrator or removes his intention. Error of causes of compliance with the law, may be related to the existence of the cause of compliance with the law or the material conditions of this cause. In the third paragraph of Article 30 of the Turkish Criminal Code No. 5237, it is clearly regulated that if the error regarding the conditions of the reasons that remove or reduce the criminal responsibility is inevitable, the perpetrator will benefit from his error, however if it is not inevitable, there is no clear regulation on the basis of which the criminal responsibility of the perpetrator will be determined. Evaluations on the basis of which the issue will be resolved are of great importance in terms of determining the criminal responsibility of the perpetrator and ensuring criminal justice.

Error in Criminal Law, Error of Law, Error of Fact, Error of Causes of Compliance with the Law, Inevitable.

GİRİŞ

Hukuka uygunluk nedenlerinde hata ve failin ceza sorumluluğuna etkisi hakkında, Mülga 765 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda özel bir düzenlemeye yer verilmemiş; konu, ceza hukukunun genel esasları kapsamında kusurluluğa ve hata kurumuna ilişkin genel hükümler çerçevesinde çözüme kavuşturulmaya çalışılmıştır.¹

Meri 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda ise, hata kurumu hakkında ayrıntılı düzenlemelere yer verilmekle birlikte, Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten itibaren on beş yılı aşkın süre geçmiş olmasına rağmen bu hükümler halen üzerinde farklı görüşler öne sürülen tartışmalı alanlardan birini oluşturmaktadır.

Türk Ceza Kanunu sistematiği içerisinde hukuka uygunluk nedenlerine, ceza sorumluluğunu azaltan veya kaldıran nedenler arasında yer verilmesi, kurumun konumu ve ceza sorumluluğuna etkisi bakımından ayrı tartışmaları doğururken; hukuka uygunluk nedenlerinde hatanın ve bunun failin ceza sorumluluğuna etkisinin de hata kurumu içerisinde en çok tereddüt edilen konuların başında geldiği değerlendirilmektedir.