İfa Edilmiş Bağışlama Sözleşmesinde Geri Alma Hakkının Hukukî Niteliği
The Legal Concept of the Right of Revocation in the Performed Donation
Gülşah VARDAR HAMAMCIOĞLU
Yenilik doğuran hak, tek taraflı irade beyanıyla bir hukukî işlemi kuran, değiştiren veya sona erdiren hak olarak tanımlanır ve bir yenilik doğuran hakkın kullanılması Kanun’da yazılı sebebin gerçekleşmesine bağlıdır. Benzer söylemle yenilik doğuran haklar belirli şartlar dairesinde kullanılabilir. Örneğin sözleşmeden dönme hakkı, tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmede temerrüt halinde kullanılabilecek hak niteliğindedir (TBK. m. 125) İşte geri alma hakkı da elden bağışlama ve ifa edilmiş bağışlama sözü bakımından TBK. m. 295 hükmünde sayılan sebeplerin varlığı halinde kullanılabilecek bir yenilik doğuran hak olarak düzenlenmiştir. TBK. m. 295 uyarınca bağışlanan, bağışlayan veya yakınlarına karşı ağır bir suç işlemişse, bağışlayan veya onun ailesinden bir kişiye karşı kanundan doğan yükümlülüklerine önemli ölçüde aykırı davranmışsa ve yine yüklemeli bağışlamada haklı bir sebep yokken yüklemeyi yerine getirmemişse, bağışlayan geri alma hakkını kullanabilir. İfa edilmiş bağışlama sözleşmesi ve elden bağışlama bakımından geri alma hakkı, bir yenilik doğuran haktır. Ancak bu hakkın hangi tür yenilik doğuran hak olduğu tartışmalı olup, bu çalışmanın yapılma amacı bu hakkın türüne ilişkin tartışmaların ortaya konulmasıdır.
Bağışlama Sözleşmesi, İfa Edilmiş Bağışlama, Tek Tarafa Borç Yükleyen Sözleşme, Geri Alma Hakkı, Yenilik Doğuran Hak.
The formative right is defined as the right to establish, change or terminate a legal transaction with a unilateral declaration of will and the use of the formative rights depends on the realization of the reason written in the Code. With similar discourse, the formative right can be used under certain conditions. For example, the right of rescission can be used in default of debtor in synallagmatic contracts (CO Art. 125). Here is the revocation right is regulated as a right, in terms of donation, that can be used in the presence of the reasons listed in CO Art. 295. In accordance with CO Art. 295, donor can use the right of revocation, if donee has committed a serious crime against donor or donor’s relatives; if donee has acted significantly against the obligation arising from the law donor or donor’s family member; ıf donee has not perform the restraint of donation without justifiable reason. In terms of performed donation, the revocation right is a formative right. But it is controversial the type of this formative rights and the purpose of this study is to reveal the discussions about the type of this right.
Donation, Performed Donation, Unilateral Contract, Revocation Right, Formative Right.
I. GENEL OLARAK GERİ ALMA HAKKI
Geri alma hakkı, Türk Borçlar Kanunu’nun çeşitli hükümlerinde düzenlenmiş bir yenilik doğuran hak olup bu hak, sürekli borç ilişkilerini sona erdiren fesih hakkından ve anî edimli sözleşmeleri sona erdiren dönme hakkından farklı bir haktır. Bununla birlikte Kanun’da geri alma hakkı, farklı hukukî işlem türleri için farklı anlamlara gelecek şekilde kullanılmıştır. Bu nedenle geri alma hakkı doktrinde ‘dar anlamda geri alma hakkı’ ve ‘geniş anlamda geri alma hakkı’ şeklinde sınıflandırılmaktadır.1
Dar anlamda geri alma hakkı, bir irade beyanının etkili olmasına yani irade beyanının hukukî sonuç doğurmasına engel olur.2 Örneğin TBK3 m. 3 uyarınca kabul için süre belirleyerek sözleşme yapma önerisinde bulunan taraf, bu sürenin sona ermesine kadar önerisiyle bağlıdır yani önerisini geri alma hakkına sahip değildir. Ancak sürenin sona ermesinden sonra önerisini geri alabilir. Benzer şekilde temsil yetkisinin geri alınmasında da dar anlamda geri alma hakkı vardır. İşaret edelim ki dar anlamda geri alma hakkının kullanılması sebebe ihtiyaç duymaz. Buna karşılık devam eden açıklamalarımızda yer vereceğimiz üzere bağışlamanın geri alınması, sebebe ihtiyaç duyan bir hak olarak ortaya çıkar.4
Geniş anlamda geri alma hakkına ise tek tarafa borç yükleyen sözleşmeler alanında örneğin konumuzu oluşturan bağışlama sözleşmesinde rastlamak mümkündür.5 Geniş anlamda geri alma hakkı, bir hukukî işlemi ortadan kaldırır ve Kanun tarafından düzenlenmiş bir yenilik doğuran haktır. Tekrar belirtelim bağışlamaya ilişkin düzenlenen bu hak, sebebe ihtiyaç duyan bir haktır. Başka bir ifadeyle Kanun’da yer alan geri alma hakkının doğması, yine Kanun’da yer alan geri alma sebebinin varlığına bağlıdır.
