Taraflarca Getirilme İlkesinin Geçerli Olduğu Davalarda Mahkemenin Re’sen Tanık Deliline Başvurup Başvuramayacağı Meselesi

The Issue of Ex Officio Examination of Witness Evidence in Trial Subject to the Principle of Submission of Evidence by the Parties

Anıl KÖROĞLU

Medenî usûl hukukunda tanık delinin gösterilme şekli Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun ilgili hükümlerinde düzenlenmiştir (m. 240). Bu hükümlere göre, tanık dinletilmesi için kural olarak tanık listesinin mahkemeye sunulması gerekir. Aksi takdirde hâkim, re’sen tanık dinleyemez (m. 240/2). Bu husus, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 25. maddesinde ifade edilen taraflarca getirilme ilkesinin de bir sonucudur. Bununla birlikte hem öğretinin bir bölümünde hem de bazı yargı kararlarında, dava dosyasındaki belgelerde ismi geçen kişilerin, bu kişiler ayrıca tanık olarak gösterilmese bile, mahkemece re’sen çağrılarak dinlenilmesinin mümkün olduğu ifade edilmektedir. Ancak yakın tarihte verilen Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararı, bu şekilde bir düşünceyi taraflarca getirilme ilkesine aykırı bulmuştur. Çalışmada, söz konusu karar, medenî usûl hukukunda taraflarca getirilme ilkesi, davayı aydınlatma ödevi ve tanık delilinin gösterilmesine ilişkin düzenlemeler bakımından incelenmiştir.

Tanık, Tanığın Gösterilmesi, Taraflarca Getirilme İlkesi, Davayı Aydınlatma Ödevi, Usûl İşlemi.

The Turkish Code of Civil Procedure (HMK) provides provisions for witness evidence. These articles set out how a party would submit witness evidence. Under the second paragraph of Article 240 of the Turkish Code of Civil Procedure, the parties must submit to the court a list of witnesses with their names and addresses. It is not possible to hear witnesses who are not on this list. Examination of witness ex officio is forbidden in Turkish Civil Law (HMK Art. 25). However, it is observed in the doctrine and some of the judicial decisions that the persons named in the documents of the suit (not in the list of witnesses) might be ex officio examined as witness. But in the recent decision of the Supreme Court Assembly of Civil Chambers (HGK), it has been determined that this approach is contrary to the principle of production of evidence by the parties. This decision was examined in terms of the principle of production of evidence by the parties in civil procedure law, the duty of the judge to inform the parties and the provisions of calling a witness.

Witness, Submission of Witness Evidence, The Principle of Submission of Evidence by the Parties, Duty of the Judge to Inform the Parties, Procedural Act.

GİRİŞ

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun¹ taraflarca getirilme ilkesi kenar başlıklı 25. maddesine göre, Kanun’da belirtilen durumlar dışında, hâkim, re’sen delil toplayamaz. Davada iddia ve savunma sebebi olarak gösterilen vakıaları ispatlamak için gösterilen deliller davanın taraflarınca mahkemeye getirilmelidir. Bu duruma iki delil (keşif ve bilirkişi) bakımından istisna getirilmiştir. Söz konusu delillere, tarafların talebine ihtiyaç duyulmaksızın mahkemece re’sen başvurabilir (HMK m. 266/1 ve m. 288/2).

Re’sen araştırma ilkesine tâbi davalarda, taraflarca getirilme ilkesinin geçerli olduğu yargılamaların aksine, hâkim, gerekli bütün delillere kendiliğinden başvurabilir². Bu tür davalarda gerekli görülmesi durumunda, re’sen tanık dinlenebilir³. Aynı durum, kural olarak re’sen araştırma ilkesinin uygulandığı çekişmesiz yargı işlerinde de geçerli olup, örneğin mirasçılık belgesinin verilmesi işinde hâkim re’sen tanık dinleyebilir⁴.

Taraflarca getirilme ilkesinin geçerli olduğu davalarda ise durum farklıdır. Zira bu davalarda ancak taraflar tanık deliline başvurabilir⁵. Tanık deliline dayanmak isteyen taraf, dilekçeler aşamasında, iddia ettiği vakıaları tanık delili ile ispatlayacağını bildirmelidir (HMK m. 119/1-f; HMK m. 129/1-e). Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 240. maddesinin ikinci fıkrasına göre, “Tanık gösteren taraf, tanık dinletmek istediği vakıayı ve dinlenilmesi istenen tanıkların adı ve soyadı ile tebliğe elverişli adreslerini içeren listeyi mahkemeye sunar. Bu listede gösterilmemiş olan kimseler tanık olarak dinlenemez ve ikinci bir liste verilemez.”.