Zorunluluk Halinde Sınırın Aşılması Meselesi

The Issue of Exceeding the Limit of the State of Necessity

M. Emre TULAY

Zorunluluk hali, Türk Hukukunda hem ceza hukuku, hem özel hukuk alanında karşılık bulan bir mazeret sebebidir. TCK m. 25/2’de, belli şartlar altında failin ceza sorumluluğunu kaldıran bir neden olarak düzenlenen kurumun hukuka uygunluk nedeni olarak haksızlık içinde mi tahlil edileceği, yoksa kusuru kaldıran bir neden olarak mı görüleceği hususu tartışmalıdır. Çalışmamız açısından zorunluluk halinin hukuki niteliğinin doğru tespiti, korunma eyleminde sınırın aşılması durumunda failin cezai sorumluluğunun belirlenmesi bakımından önem arz eder. Ayrıca TCK m. 27/1’de yer alan “ceza sorumluluğunu kaldıran nedenlerde sınırın aşılması” hükmünün nasıl yorumlanacağı meselesi de, cezanın tespitine etkili eden diğer bir değerlendirme konusudur.

Zorunluluk Hali, Hukuka Uygunluk Nedeni, Kusuru Kaldıran Neden, Ceza Sorumluluğunu Kaldıran Nedenlerde Sınırın Aşılması, Taksirli Sorumluluk.

The state of necessity is an excuse in Turkish Law for both criminal law and private law. It is regulated under Article 25 paragraph 2 of Turkish Criminal Code as a state of necessity which, under certain circumstances, removes the criminal responsibility of the perpetrator. It is debatable whether the legal concept should be seen as a justification or as a cause which removes culpability. It is important for our study that determining the actual characteristic of the state of necessity in case of determining the criminal liability of the perpetrator on the assumption of exceeding the limit in the act of protection. In addition, TCK m. In addition, the question of how to interpret "exceeding the limit of the causes that removes criminal liability" which regulated under Article 27 paragraph 2 of Turkish Criminal Code is another consideration that influences the determination of the punishment.

The State of Necessity, Justification, Cause Which Removes Culpability, Exceeding the Limit of the Causes that Removes Criminal Liability, Negligence Liability.

GİRİŞ

“Zorunluluk hali”, TCK m. 25/2’de düzenlenmiştir. Kurumun hukuki niteliğinin doğru tespiti, fail açısından önemli bir etkiye sahiptir. Zorunluluk halini hukuka uygunluk nedeni veya kusuru kaldıran neden olarak benimsemek, fail hakkında verilecek hüküm çeşidini belirleyecektir (CMK m. 223). Zorunluluk halinde hareket eden failin eylemi hukuka uygun kabul edilirse, hukuka uygun eyleme iştirak edilmesi mümkün görülmeyecektir. Şayet kusuru kaldıran neden olarak telakki edilirse, eyleme iştirak eden kişiler müşterek fail olarak sorumlu olabilecek; şerik olarak katılanlar - failin cezalandırılmaması sebebiyle - cezasız kalacaktır.¹ Diğer yandan zorunluluk halinde sınırın aşılması halinde, TCK m. 27/1’in birlikte yorumuyla birlikte failin durumunu belirlemek gerekir. Çalışmamızın odak noktasını da, zorunluluk halinde ölçülü davranmayıp sınırı aşan failin cezai sorumluluğu oluşturmaktadır.

Eserde; öncelikle TCK m. 25/2’nin hukuki nitelik itibariyle nasıl değerlendirileceği üzerinde durulmuş, zorunluluk halinin kanuni şartlarına yer verilmiş, Alman Ceza Hukukundaki belirlemeyle farklılıklar ortaya konmuştur. Takip eden bölümde ise TCK m. 27/1’in yorumuyla birlikte zorunluluk halinde sınırı aşan failin cezai sorumluluğu ele alınmıştır.

A. ZORUNLULUK HALİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ

Türk Ceza Hukukunda zorunluluk hali, “Ceza sorumluğunu kaldıran veya azaltan nedenler” başlığı altında, TCK m. 25/2’de düzenlenmiştir. Zorunluluk hali, ilgili maddede şu şekilde tanımlanmıştır: “Gerek kendisine gerek başkasına ait bir hakka yönelik olup, bilerek neden olmadığı ve başka suretle korunmak olanağı bulunmayan ağır ve muhakkak bir tehlikeden kurtulmak veya başkasını kurtarmak zorunluluğu ile ve tehlikenin ağırlığı ile konu ve kullanılan vasıta arasında orantı bulunmak koşulu ile işlenen fiillerden dolayı faile ceza verilmez”. Böylelikle Kanunkoyucu, zorunluluk halini ceza sorumluluğunu kaldıran neden olarak öngörmüştür.