Türk ve Alman Hukukundaki Düzenlemelere Göre Çalışanların Hizmet Buluşları
Service Inventions of Employees According to the Regulations in Turkish and German Laws
Ece KAYA
İş ilişkisi kapsamında işverene bağımlı olarak iş gören bir çalışanın, bir işletme veya kamu idaresinde yükümlü olduğu faaliyeti gereği gerçekleştirdiği ya da büyük ölçüde işletme veya kamu idaresinin deneyim ve çalışmalarına dayanarak, iş ilişkisi sırasında yaptığı buluşlar “hizmet buluşudur”. Bu buluşların gerçekleştirilmesinde hem çalışanın hem de işverenin katkısı olduğundan buluş üzerindeki hak sahipliğinde menfaat dengesi gözetilmiştir. Buna göre, işveren çalışana uygun bir bedel ödemek kaydıyla hizmet buluşu üzerindeki hakları elde edebilmektedir. Çalışmamızda, işverenin hizmet buluşu üzerindeki hakları elde etme usulü ve çalışana ödenecek bedel Türk ve Alman hukukundaki düzenlemeler ışığında incelenmiştir.
Çalışan, İşveren, Hizmet Buluşu, Sınaî Mülkiyet Kanunu, Alman İşçi Buluşları Kanunu, Bildirim Yükümlülüğü, Tam ve Kısmî Hak Talebi, Bedel.
The inventions, which are made by an employee who works dependently on an employer in the frame of employment relationship either due to his/her obligatory activity in an enterprise or public institution or substantially based on experience or activities of the enterprise or public institution, within the term of employment are called “service inventions”. Since both employee and employer have a contribution to the making of these inventions, a balance of the interests regarding the ownership of right on the invention is pursued. According to this, the employer is able to own the rights of the service invention on condition that he/she pays reasonable compensation to the employee. In this article, the procedures for the employer to own rights on the service invention and the compensation to be paid to the employee are scrutinized in the light of the regulations in Turkish and German law.
Employee, Employer, Service Invention, Industrial Property Code (No: 6769), German Employee Inventions Code, Obligation of Notification, The Demand of Full or Partial Ownership, Compensation.
Giriş
Günümüzde gerçekleştirilen buluşların %80-90’lara ulaşan çok büyük bir bölümünün çalışanlar tarafından gerçekleştirildiği gözlenmekte1 olup, bir işletme bünyesinde iş gören bir çalışanın buluş gerçekleştirmesi halinde bu buluşun gerçekleştirilmesinde katkı sağlayan çalışanın ve işverenin, buluş üzerinde ne şekilde hak sahibi olacağı konusu, bu alanda düzenleme yapma zorunluluğunu da beraberinde getirmiştir. 19. yüzyılın sonlarına doğru dünya genelinde, iş hukuku ile fikri mülkiyet hukukunu ilgilendiren bu disiplinler arası alana ilişkin düzenlemeler yapılmaya başlanmıştır. Türkiye’de ise bu alana ilişkin düzenlemeler ilk olarak 1995 yılında yürürlüğe giren 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamede yer almıştır. Sonrasında 2017 yılında yürürlüğe giren 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanununda ve buna dayanılarak çıkartılan Yönetmelikte, çalışanların buluşlarına ilişkin hükümlere yer verilmiştir.
Çalışmamızda öncelikle, Türk ve Alman hukukunda çalışanların buluşları kavramı açıklanmış; sonrasında çalışanların iş ilişkisi kapsamında gerçekleştirebileceği hizmet buluşu kavramı üzerinde durulmuştur. Devamında ise hizmet buluşlarına ilişkin düzenlemeler ile hizmet buluşlarına ilişkin hak ve yükümlülükler karşılaştırmalı olarak incelenmiştir.
I. Çalışan Buluşu Kavramı
İş ilişkisi kapsamında işverene bağımlı olarak iş gören bir çalışanın buluş gerçekleştirmesi durumunda, bu buluş üzerinde kimlerin, ne tür hak sahibi olacağı sorununa ilişkin ilk düzenlemelerden olan Alman İşçi Buluşları Kanunu2(Gesetz über Arbeitnehmererfindungen), Türk hukukunun yanında birçok Avrupa devletine ve hatta Avrupa Birliği hukukuna da kaynaklık etmiştir.
