Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Kerkük’ün Statüsü Sorunu

Problem of Kirkuk Status

Adil Sakran ZINEELABDIN

Dünyada tek bir federalizm şekli bulunmamaktadır. Her devletin benimsediği federalizm şekli tarihsel, sosyal, siyasi, coğrafi ve ekonomik şartlarına göre belirlenmektedir. Irak’ın 2005 Anayasası ülkenin siyasal sistemini Irak’a özgü federalizm olarak kaydetmiştir. Federalizmin başarılı bir şekilde işlemesi için uygulandığı devlette yaşayan farklı grupların veya tarafların birbirlerine karşı hoşgörüye sahip olmaları, genel olarak aralarında siyasi uzlaşma olması ve güvenilir, tarafsız güçlü bir anayasal yargının olması gerekir . Irak Devleti gibi 2003 yılından önce 30 yılını savaşlarla geçiren ve 2003 yılından sonra ordusu terör grupları ile birkaç yıkıcı savaşa giren bir ülkede federalizmin işlemesi dış aktörlerin tutumuna da bağlı olacaktır. Irak devleti federal yapıya giderken federalizmin niteliği, sınırları ve merkezi yönetimle egemenliğin hangi alanlarda ne kadar paylaşılacağı gibi tartışılan meselelerin en başında Kerkük şehrinin statüsü gelmektedir.

Kerkük, Irak, Petrol, Anayasa, Türkmen, Kürt, Arap.

Iraq’s Constitution of 2005 registered the political system of the country as federalism. However, since there is no single form of federalism in the world, it is determined by the historical, social, political, geographical and economic conditions the country that adopted the federalism. For the successful operation of federalism all the different groups or parties must have tolerance for each other. In general, there must be a political compromise between them and a reliable, impartial and strong constitutional justice. A country that like the Iraqi state, spent more than 30 years in battles before 2003 and after that entered a series of devastating battles with terrorist groups, its federalism will depend on the attitude of foreign actors. As the Iraqi state goes to the federalism, the issues of structure and the status of federalism, the boundaries and the extent to which sovereignty is shared with the central government are discussed and at the head of this issues was Kirkuk city’s status.

Kirkuk, Iraq, Petrol, Constitution, Turkmen, Kurt, Arab.

Giriş

Kerkük Irak’ın bütün etnik ve dini gruplarını barıdıran bir şehirdir. Kerkük Irak’ın kalbi olarak bilinmektedir. Dolayısıyla her olayda ilk öne çıkan konu Kerkük sorunu olmuştur. Irak’ın eski Cumhurbaşkanı Celal Talabani Kerkük ile ilgili şu sözleri kullanmıştır: “Bu şehri, çok uluslu ve kardeşlik şehri olarak görüyoruz çünkü bu şehirde Kürtler, Türkmenler, Araplar ve Kaldo-Asuriler bir arada yaşamaktadır. Bu şehir, Irak halkının kardeşliğinin ve eşitlik temelinde gerçek Irak vatandaşlığının sembolü olmalı”.3 Kerkük sorununu açısından Irak’ın toplumsal ve etnik yapısı özel önem arz etmektedir.

Irak halkı birçok etnik gruptan oluşmaktadır. Irak’taki etnik grupların bir kısmı göç ederek ülkeye yerleşmiş, bir kısmı ise bin yıllardır ülkede yaşayan ancak din ve dil açısından değişim geçirmiş kişilerden oluşmaktadır. Irak’ta yaşayan etnik gruplar, ülkenin farklı bölgelerine dağılmışlardır. Irak’taki faklı gruplar bin yıllardır bir arada yaşamalarına rağmen kendi aralarında kültürel farklılık vardır. Irak’ta yaşayan etnik grupların arasında en büyük etnik grup Araplardır. İkinci büyük etnik grup ise Kürtler ve üçüncü ise Türkmenlerdir. Üç ana etnik gruba ilave olarak Irak’ta birçok küçük etnik ve dini grup da bulunmaktadır. Bunlar da Asuriler, Yezidiler, Keldaniler, Şebekler, Gergeriler ve Farslardır. Ne var ki bu adı geçen grupların sayıları hakkında net veriler bulunmamaktadır. Irak’ın nüfusu 1940’da 3,7 milyon iken, 1960’da 6,8 milyona, ulaşmıştır. 1980’de 13,2 milyona ve 1990’da 17 milyona 1993’de 21 milyona ulaşmıştır4. 1958 yılından bu yana Irak’ta güvenilir bir nüfus sayımı yapılmamıştır. 1958 yılından önce yapılan nüfus sayımı siyasi amaçlı olmadığı için en güvenilir nüfus sayımı olarak kabul edilmektedir. Fakat bu durum Irak’ta hiçbir nüfus sayımı yapılmadığı anlamına gelmemektedir. Tüm ülkeyi kapsayan en son nüfus sayımı 1987 yılında yapılmıştır. Kuzey Irak Bölgesi (Kürt Bölgesi) hariç ülkenin genelini kapsayan en son sayım 1997’de yapılmıştır. Fakat Baas rejimi Araplaştırma politikası izlediğinden bu sayımlar siyasi amaçlı sayımlar olarak nitelendirilmektedir5. Irak’ın bugünkü nüfusu ise, 37.056.169’dır6.

1. Irak’ın Etnik Grupları

Sami kökenli bir millet olan Araplar, tarihin çeşitli dönemlerinde Arap yarımadasından göçlerle Irak’a yerleşmiştir7. Irak’ta Baas partisi iktidarı ele geçirdikten sonra Arap milliyetçiliğinde yeni bir dönem başlamıştır. Irak’ta Arapçılık öne çıkmış, Araplaştırma politikası etkin bir şekilde uygulanmıştır. Saddam Hüseyin döneminde ise Araplar, Irak’ta yaşayan diğer etnik gruplar aleyhine kullanılmaya başlanmıştır. Arapların bazıları güneyden kuzeye doğru Türkmenlerin ve Kürtlerin yaşadığı şehirlere göç etmeye zorlanmışlardır. Aynı şey Türkmenler ve Kürtler için de geçerlidir. Birçok Türkmen ve Kürt ailesi güneye doğru sürgün edilmiştir. Kerkük, Erbil, Süleymaniye ve Duhok illeri dışında diğer illerin tümü veya büyük bir çoğunluğu Arap’tır. Irak’ta yakın zamanda bir nüfus sayımı yapılmadığı için Arapların sayısı hakkında kesin bir bilgi vermek oldukça güçtür. Araplar Irak nüfusunun %70’inden biraz fazlasını oluşturmaktadır8 . Arapça, 2005 Anayasası öncesi Irak’ın tek resmi dili olmuştur. 2005 Anayasası’nda ise Arapçanın yanı sıra Kürtçe Irak’ın ikinci resmi dili olarak kabul görmüştür9 .

Irak’ın karışık etnik yapısının yaklaşık %20’sini Kürtler oluşturmaktadır10 . Irak Kürtlerinin yoğun olarak Kuzey Irak’ta, Musul şehrinden geçen Dicle nehrinin doğusu ile İran sınırı arasındaki bölgede, az bir kesimi de Musul’un batısında yaşamaktadır11 . Musul’da yaşayan Kürtlerin büyük bir kesimi Yezidi inancına mensuptur. Kürtlerin yoğunluklu olarak yaşadıkları şehirler, Erbil, Süleymaniye ve Duhok’tur. Ayrıca Kerkük, Musul ve Diyala’da bir hayli Kürt nüfusu vardır. Kürtler Osmanlı döneminde Musul vilayeti idaresindeydiler. İngilizler Irak’ı işgal ettikten sonra Kürtler Irak’ın diğer halkı gibi 1921 yılında kurulan Irak devletinin bir parçası olarak Irak’ta yer almışlardır. Irak devletinin gruplarla olan ilişkisinde en büyük sorun hep Kürtler olmuştur ve halen de bu sorun devam etmektedir. Asıl amaçları bağımsızlık olan Kürtler, Irak devletinin kuruluşundan bu yana değişik nedenlerle sorunlar çıkarmaktadırlar12 . Kürtler de Irak’ın diğer etnik grupları gibi büyük katliamlar yaşamışlar ve birçok Kürt evinden ve memleketinden sürgün edilmiştir. 2003’ten sonra Kürtler Irak’ta büyük bir rol üstlenmişlerdir. Kürtler, Irak’ın güçlü komşu ülkelerinin bir Kürt devletinin kurulmasına izin vermediğinin farkında oldukları için, Irak içinde federal sistem çatısı altında Irak’ta yaşayan farklı gruplarla ittifaklara gitmişlerdir. 2003’ten sonra iktidarda iyi bir konuma gelebilmek için Şii Araplarla ittifak içinde olmuşlardır13 . Kürtlerin Şiilerle ittifak içinde olmaları Kürt toplumunun yararına olmuş ve güçlü bir grup olarak ortaya çıkmışlardır.