Eğitim Seviyesi, Uyuşmazlık Çözüm Yöntemlerine İlişkin Bilgi Düzeyi ve Türk Hukuk Sistemine Yönelik Tutumlar Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

The Examination of the Relationship Between Education Level, Knowledge Level About Alternative Dispute Resolution Methods and Attitudes Toward Turkish Legal System

Neylan ZİYALAR,Umut Hakan AHTIHAN

Zaman içinde yargı iş yükünün artması hem taraflar hem de hukuk sistemi açısından maddi ve manevi birçok külfeti beraberinde getirmiştir. Yargı yükünün artmasına bağlı olarak alternatif çözüm yollarının oluşturulması doğal olarak kaçınılmaz hale gelmiştir. Eğitim düzeyinin ve hukuk sistemine yönelik genel algının bireyin alternatif uyuşmazlık çözüm yolları hakkındaki bilgi düzeyini etkileyeceği ön kabulü ile araştırma dizaynı oluşturulmuştur. Hukuk sistemi içinde veya hukukla ilgili geniş bilgi sahibi olmayı gerektiren meslekler dışarıda bırakılarak genel popülasyon üzerinde anketler uygulanmıştır. Bulgulara göre eğitim seviyesi arttıkça hukuki bilgi düzeyinin de arttığı, eğitim seviyesi düştükçe Türk hukuk sistemine ilişkin olumlu tutumların tercih edildiği saptanmıştır. Aynı zamanda hukuka ilişkin bilgi düzeyi arttıkça, Türk hukuk sistemine ilişkin tutumların olumsuz bir hal aldığı tespit edilmiştir. Bireylerin Türkiye’deki hukuk sistemine ilişkin tutumlarının saptanmaya çalışıldığı Hukuk Sistemine İlişkin Tutumlar ve Sahip Olunan Haklara İlişkin Değerlendirme Anketi geliştirilerek araştırmaya dahil edilmiştir. Çalışmada kullanılan diğer veri toplama aracı ise uyuşmazlıkların çözümü ile ilgili olarak kullanılan arabuluculuk, uzlaşma, tahkim, ombudsmanlık ve dava terimlerine ilişkin bireylerin genel farkındalık düzeyini ölçmek ve bu farkındalığın nerede kazanıldığını saptamak için geliştirilen Hukuk Sistemine İlişkin Farkındalık Düzeyi ve Bilgi Kaynağı Anketi’dir.

Uyuşmazlık, Arabuluculuk, Uzlaşma, Tahkim, Ombudsmanlık, Dava.

The increased workload of the justice system over time has brought many pecuniary and non-pecuniary inconveniences with it. Naturally, the creation of alternative dispute resolution methods was inevitable because of the increased workload of the system. The research design was formed in accordance with the postulate that the education level and the general attitudes towards the justice system could affect the knowledge level of a person in terms of alternative dispute resolution methods. The questionnaires were conducted on the general population but the participants with occupations that are either related to or in the justice system were left out. According to our findings, there is a positive correlation between the education level and the knowledge level about ADR methods and there is a negative correlation between education level and the attitudes towards the Turkish justice system. Also there is a negative correlation between the attitudes towards the Turkish justice system and the knowledge level of a person about ADR methods. An Attitude toward Legal System and Assessments about the Given Rights Questionnaire was developed to determine participants’ attitudes towards Turkish legal system. The other data collection tool that was used during the research was the Knowledge Level and Knowledge Source about the Legal System Questionnaire which aimed to measure a person’s knowledge level in terms of mediation, compromise, arbitration, ombudsman and lawsuit and to also determine the source of the knowledge itself.

Conflict, Mediation, Compromise, Arbitration, Ombudsman, Lawsuit.

1. GİRİŞ

Uyuşmazlık ve çözüm yöntemleri çok eskiye dayanmaktadır. İçinde yaşadığımız toplumda ise uyuşmazlıkları çözüme kavuşturma işlevi devlete ait bir görevdir¹. Taraflar genel olarak hukuki bağlamda bir uyuşmazlık yaşadıklarında başvurdukları yer devlet mahkemeleridir². Fakat gerek yargı mekanizmasındaki yükün azaltılması gerekse tarafların zaman ve paradan tasarruf edebilmesi için alternatif uyuşmazlık çözüm yolları oluşturulmuştur³. Uyuşmazlığın çözümünde başvurulabilecek alternatif çözüm yolları arabuluculuk, uzlaşma, tahkim ve ombudsmanlıktır. Bu çözüm yollarından bir tanesi olan arabuluculuk yönteminde taraflar aksini belirtmedikçe gizlilik ilkesi mevcuttur. Tarafların üzerlerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri konularda kendileri veya mahkeme önerisi ile arabuluculuk yönteminin kullanılması uygundur. Arabulucu tarafları yönlendirmez ve karar verme yetkisine sahip değildir. Bu yöntemde taraflar istedikleri zaman süreçten vazgeçebilirler. Benzer bir yöntem olan uzlaşma ise ceza muhakemesi sürecinde işe yarar bir seçenek olarak bulunmaktadır. Uzlaştırma, ağır olmayan suçlarda, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görenin uzlaşmayı kabul etmesi şartıyla, tarafsız bir uzlaştırmacı eşliğinde, mağdurun zararının giderilmesi suretiyle “tarafların barışması” seçeneğini ortaya koyan bir çözüm yöntemidir⁴. Bir başka alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemi olarak tahkim yönteminde ise hakem, taraflar tarafından belirlenebilir ve tahkim sözleşmesi esas alınır. Son olarak ombudsmanlık (kamu denetçiliği) ise idarenin eylem, işlem ve tutumlarını hukuka uygunluk açısından inceler⁵.

Bireyler aynı zamanda hukuki bağlamdaki bazı uyuşmazlıklarını kendileri çözmek isteyebilirler⁶. Kişilerin hukuk yerine başka yollara başvurmayı seçmeleri veya seçmeyi uygun görmelerini etkileyen sebepler arasında mevcut hukuk sistemine olan inançsızlık, güvensizlik, gibi durumların olabileceğinin öngörülmesinin dışında aynı zamanda eğitim düzeyinin de önem teşkil edeceği aşikârdır.

2. ÖRNEKLEM

Bu çalışma, Ankara ilinin farklı sosyoekonomik düzeydeki Altındağ ve Çankaya ilçelerinde n=49 kadın (yaş ort: 33,71; ss: 10,374) ve n=51 erkek (yaş ort: 36,49; ss: 11,620) toplamda N=100 katılımcı (yaş ort: 35,13; ss: 11,060) ile gerçekleştirilmiştir. Altındağ ilçesi düşük sosyoekonomik düzeyi, Çankaya ilçesi yüksek sosyoekonomik düzeyi temsil eden ilçeler olarak belirlenmiştir.