Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Sosyal Güvenlik Hukuku Anlamında İş Kazası

Work Accidents Within the Scope of Social Security Law

Hilal Nur GÜNCAN

Bu çalışmanın amacı sosyal güvenlik hukuku anlamında iş kazası kavramını mevzuat, öğreti ve yargı kararları kapsamında incelemektir. İş kazası ve meslek hastalığı sigortası yürürlükteki sistemimizde; 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu “kısa vadeli sigorta kolları” kapsamında düzenlenmiş ve iş kazası hükümlerinin; hizmet akdiyle veya kendi adına ve hesabına bağımsız çalışan tüm sigortalılar hakkında uygulanacağı öngörülmüştür. Bu çalışmada öncelikle kaza kavramı borçlar hukuku, iş hukuku ve sosyal güvenlik hukuku anlamında karşılaştırılmalı olarak ele alınmış, hangi hallerde meydana gelen kazaların Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu kapsamında iş kazası olarak kabul edileceği yargı kararları ve öğreti arasında farklılık arz eden hususlar dikkate alınarak incelenmiştir. Son olarak 4/1-a ve 4/1-b kapsamında çalışan sigortalılar arasında bağımsız çalışmanın niteliğinin bir sonucu olarak iş kazasının tespit edilmesi, bildirilmesi ve iş kazası sayılacak hallerin belirlenmesi hususlarında mevcut bulunan farklılıklara değinilmiştir.

İş Kazası, Sigortalı, İşveren, İşyeri, İşçi.

Main purpose of this article is to study the term of work accident within the scope of legislation, doctrine, and court decisions as a part of social security law. Within the present legal system work accident and occupational disease have been regulated within the Social Insurance and Universal Health Insurance Law No. 5510 as a part of “short term insurance branches” and related work accident articles have been stipulated to be applied to all insured whether they work through a service contract or work for his/her own name and account without being bound by a service contract. Within this work, firstly; the legal term of accident was studied comparatively in accordance with law of obligations, labor law and, social security law and in which conditions resultant accidents accepted as a work accident within the scope of Social Insurances and Universal Health Care Law was determined with discrepancies between decisions of courts and doctrine taken into consideration. In conclusion, present discrepancies between insured people within the scope of 4/1-a and 4/1-b regarding determination, notification of work accident and determination of situations which will be deemed as work accidents as a result of working whether with or without a service contract were addressed.

Work Accident, Insured, Employer, Workplace, Worker.

GİRİŞ

İş kazaları ve meslek hastalıkları sigortası ülkemizde 1945 yılında 4772 sayılı İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları ve Analık Sigortası Kanunu ile kurulmuştur. Yürürlükteki sistemimizde iş kazaları ve meslek hastalıkları sigortasının kapsamına ve bu kapsamda sunulan yardımlara ilişkin hükümler 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile düzenlenmiştir. Ülkemizde geniş kapsamlı bir mevzuata sahip olunmasına karşın, iş kazaları ve meslek hastalıklarının sayısındaki endişe verici artışa engel olunamamaktadır. Bunun sonucu olarak soruna, hukuk normunun yetersizliği ya da eksikliği değil, bu normların etkin bir şekilde uygulanamamasının ve yetersiz denetimlerin sebep olduğu kabul edilmektedir.

5510 sayılı Kanun iş kazalarını tanımlamak yerine hangi hallerde meydana gelen kazaların iş kazası kabul edileceğini düzenlemiştir. Bu sebeple Kanunda öngörülen şartlarda meydana gelen ve sigortalıyı ruhen veya bedenen zarara uğratan olay, iş kazası sayılacak ve kaza sebebiyle zarara uğrayan sigortalı; bu sigorta koluna ilişkin kanunda öngörülmüş olan yardımlara hak kazanacaktır. Çalışmamız kapsamında kavram olarak iş kazası ve devamında hangi hallerde meydana gelen kazaların iş kazası olarak kabul edileceği hususları ele alınılacak, bağımsız çalışanlar bakımından iş kazaları ve meslek hastalıkları sigortasını uygulanmasına ilişkin farklılıklara değinilecektir. Bunun yanında çalışma boyunca yargı kararları ve öğreti arasında farklılık arz eden hususlara yer verilecektir.

1. İŞ KAZASI KAVRAMI VE UNSURLARI

Sosyal tehlike, kişinin gelirinde meydana gelen azalma veya giderlerde gerçekleşen çoğalma olarak tanımlanmaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütünün (ILO) 28 Haziran 1952 tarihli Sosyal Güvenliğin Asgari Normlarına İlişkin 102 sayılı sözleşmesinde 9 sosyal tehlike sayılmıştır1. İş kazaları bu kapsamda “mesleki risk” olarak nitelendirilmektedir2. Bireylerin uluslararası metinlerde yer bulan sosyal tehlikelerin olumsuz sonuçlarına karşı sosyal güvenlik haklarının sağlanması bir devlet ödevi olarak karşımıza çıkmaktadır.