Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Yükümlülükleri
Occupational Health & Safety Obligations of Employees
Recep GÜNER
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve Kanuna istinaden çıkarılan yönetmeliklerde çalışanların yerine getirmesi gerekli olan iş sağlığı ve güvenliği yükümlülükleri belirtilmiştir. Sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamının tesis edilmesi için salt manada işverenin sorumluluklarını yerine getirmesi yeterli olmayıp çalışanların da üzerine düşen yükümlülüklerini yapması şarttır.
Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Yükümlülükleri, Çalışanların Yerine Getirmesi Gereken Sorumlulukları, Çalışanın Önlemlere Uyma Yükümlülüğü, Çalışanların 6331 Sayılı Kanun Kapsamındaki Yükümlülükleri.
Occupational Health and Safety obligations which the employees should fulfill are indicated in the Occupational Health and Safety Law no. 6331 and in the directives issued in accordance with the Law. Not only fulfillment of the obligations by an employer is adequate but also performance of the responsibilities on the employees’ part are inevitable in order to establish a healthy and safe workplace environment.
Occupational Health and Safety Obligations of Employees, Responsibilities Required to be Performed by Employees, Employees’ Obligations to Comply With the Measures, Employees’ Obligations Within the Scope of the Law No. 6331.
Giriş
İşverenin salt manada önlem alması işyerinde güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamının temini için yeterli değildir. İş kazalarının ve meslek hastalıklarının önüne geçilebilmesi için, işveren tarafından alınan önlemlerin çalışanlar tarafından yerine getirilmesi gereklidir. Ülkemizde genellikle çalışanların bir bölümünün alınan önlemlere uymaktan kaçınması sosyolojik bir gerçektir. Bunun başlıca nedeni eğitim ve denetim eksikliğidir. Bu nedenle, tüm önlemlerin alınmasının yanı sıra işyerlerinde çalışanların alınan önlemlere uyup uymadığı kontrol edilmelidir. Nitekim 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu m.4/1-a işverene her türlü tedbiri alma sorumluluğu yüklerken, m.4/1-b ise, alınan tedbirlerin tamamlayıcısı olarak işverene tedbirlere uyulup uyulmadığını denetleme sorumluluğu yüklemektedir. 6331 sayılı Kanunun 4’üncü maddesi kapsamında işveren gerekli her türlü tedbiri almalı, alınan tedbirleri kontrol etmeli ve aynı Kanunun 19’uncu maddesine göre, çalışanlar söz konusu tedbirlere uymalıdır. Çalışanın iş sözleşmesi gereği işverene karşı özen borcu mevcuttur. Çalışan, özen borcu kapsamında işverenin ve işyerinin çıkarlarını koruma, işverene ekonomik, ticari veya mesleki bakımdan zarar verebilecek her türlü davranıştan kaçınmakla yükümlüdür1. Aynı şekilde, kamu görevlilerinin 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu2 ve 6098 sayılı Borçlar Kanunu3 kapsamında çalışanların da özen borcu mevcuttur. Çalışan özen borcu kapsamında öncelikle 6331 sayılı Kanunun 19’uncu maddesinde belirtilen yükümlülüklerini yerine getirmeli ve kendi ile diğer çalışanların sağlığını ve güvenliğini tehlikeye düşürecek davranışlardan kaçınmalıdır4.
1. İş Sağlığını ve İş Güvenliğini Tehlikeye Düşürmemek
İşveren, 6331 sayılı Kanunun 16’ncı ve 17’nci maddesi gereği ve bazı muhtelif yönetmeliklere göre, çalışanların gerekli iş sağlığı ve iş güvenliği eğitimleri almasını sağlamak ve söz konusu Kanunun 5/1-ğ hükmüne göre, güvenli çalışmaya yönelik talimatlar vermek zorundadır. Çalışanlar da almış oldukları bu iş sağlığı ve iş güvenliği eğitimi ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlıklarını ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür. Çalışanın iş güvenliğini tehlikeye düşürmesi genel olarak önlemlere uymama, koruyucu donanımları kullanmama veya güvenliksiz davranış sergileme gibi davranışlar ile meydana gelir. Hangi olayların işin güvenliğini tehlikeye düşürdüğü mevzuatta tanımlanmamıştır. Bu noktada tam olarak bir çerçeve çizmek pek de mümkün değildir. Bunun için bütün olaylar iş sağlığı ve iş güvenliği mevzuatı kapsamında ayrı ayrı değerlendirilmelidir. Esas itibarıyla iş güvenliğinin tehlikeye düşürülmesi yapılan davranışın muhtemel bir iş kazasına veya meslek hastalığına yol açma ihtimalinin yüksek olması anlamına gelmektedir. Bu noktada tehlikeli davranışın iş kazasına sebep olması veya maddi zarara yol açması şart değildir5. Yargıtay, zarara yol açmasa bile yangın çıkma ihtimali yüksek yerde sigara içilmesini iş güvenliğini tehlikeye düşüren bir davranış saymıştır6. Bununla beraber, alkollü araç kullanmak7, yetkisi olmadığı kaldırma araçlarını sürmek8, dikkatsiz ve özensiz davranışı yüzünden arkadaşını yaralamak9, kendisine verilen koruyucuları kullanmamak10 iş güvenliğini tehlikeye düşüren davranışlara örnek olarak verilebilir.
2. Makine, Cihaz, Araç ve Gereçlerin Uygun Şekilde Kullanılması
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği m.5’e göre işveren, işyerinde kullanılacak makine, cihaz, araç ve gereç olarak bütün iş ekipmanının yapılacak işe uygun olması ve bu ekipmanın çalışanlara sağlık ve güvenlik yönünden zarar vermemesi için gerekli tüm tedbirleri almakla yükümlüdür. Aynı Yönetmeliğin 10’uncu maddesine göre işveren çalışanlara, kullandıkları iş ekipmanına ilişkin yazılı talimat vermeli ve 11’inci maddesine göre, işyerinde ekipmanları kullanmakla görevli çalışanların, bunların kullanımından kaynaklanabilecek riskler ve bunlardan kaçınma yollarına ilişkin eğitim almalarını sağlamalıdır. Buna karşın 6331 sayılı Kanunun 19/2-a hükmüne göre, çalışanlar da işyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını kurallara uygun şekilde kullanmakla yükümlüdür. Görüldüğü gibi iş sağlığı ve iş güvenliği mevzuatı, işverene sorumluluk olarak iş ekipmanlarını güvenli hale getirme, çalışanlara gerekli eğitimleri ve talimatları verme sorumluluğunu yüklerken; çalışana da verilen talimatlar ve eğitimler kapsamında ekipmanları usulüne uygun kullanma sorumluluğu yüklemektedir.
