Türkiye’de Özel Hukukun Kodifikasyonu ve Gelişimi - Tarih ve Karşılaştırmalı Hukuk Açısından Genel Bakış

Gabor HAMZA,Kerem ÖZ

1. Kanuni Sultan Süleyman (1520–1566), Osmanlı İmparatorluğu’nda hukuk düzenine yüz yıllar boyu temel teşkil eden Kanunname-i Ali Osman’ı, Kanuni Kanunnamesi’ni ilan etmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu’nda reform hareketleri (mevcut hukuk düzeninin kapsamlı biçimde reforma tabi tutulması), 1839 tarihli Gülhane Fermanı’yla (Gülhane Hattı Hümayunu) başlamıştır. Bu ferman, kısaca, reform senedi (Tanzimat Fermanı) olarak tanımlanmaktadır. Fermanın giriş kısmında İslam hukukunun (şeriat) geçerli olduğu açıkça kabul edilmiştir. Bu açık kabule rağmen bu ferman, birçok hukuk dalındaki kapsamlı kodifikasyon çabalarının ve aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu’nda yabancı hukukun (bilhassa Fransız hukuku) iktibasının (receptio) tetikleyicisi olmuştur. Ayrıca bu, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki ilk anayasal belge olarak kabul edilmektedir. Öte yandan bununla birlikte, bu fermandaki vaatlere neredeyse hiç bağlı kalınmadı.

Ticaret hukukuna ilişkin hükümler, önemli bir istisna teşkil etmektedir. 1807 tarihli Fransız Ticaret Kanunu’nun (Code de Commerce) ilk iki kısmı (Kitap), 1850’de iktibas edilmiştir. Ancak Türkçe metin hatalı bir tercümeden ibaret olup aynı zamanda eksikti. Fakat 1850 yılı, en azından batı hukukuyla, daha doğrusu Batı Avrupa ülkelerinin hukuk düzenleriyle “temasa geçilen” ilk an olarak kabul edilebilir.