Moda Hukuku
Fashion Law
Erdem EREN
Post modern tüketim pazarının en büyük aktörlerinden moda, hazır giyim ve tekstil sektörleri, küresel endüstride ekonomik ve kültürel zeminini sağlamlaştırmasına rağmen, sektörün gelişimi ve küresel pazarda rekabet üstünlüğünün kazanılması için büyük bir öneme sahip olan hukuki zeminini tam anlamıyla oluşturamamıştır. Rekabetin arttığı ve küresel ağlarla değer zincirinin biçimlendiği günümüzde, dünyada moda ve tekstil sektörlerinin yapısal özellikleri de dikkate alındığında, küresel pazarda rekabet üstünlüğünün kazanılması için, markalaşma, tasarım ve pazarlama gibi yönetim stratejilerinin önemi yapısal değişimi kaçınılmaz hale getirmiştir. İşte bu noktada moda hukuku, moda sektörünün değer zincirinin her aşamasında (tasarım, üretim, satın alma, satış, pazarlama, dağıtım ve tüketim gibi) moda endüstrisinin yapısal sorunlarına çözümler getirmek ve söz konusu değer zincirinin hukuki alt yapısını oluşturmak için birçok farklı hukuk disiplinini içinde barından bir hukuk dalı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda makalede, moda sektörünün dinamiklerine genel olarak değinildikten sonra moda hukukunun tanımı, dünyadaki konumu ve diğer hukuk disiplinleriyle ilişkisi örnek vakalar eşleğinde değerlendirilecektir.
Moda ve Hukuk, Moda Hukuku, Moda Pazarı, Hazır Giyim ve Tekstil Sektörleri, Moda Tasarımı, Moda İhracatı, Moda Sektörü Değer Zinciri.
One of the biggest actors of the post-modern consumer market, fashion and apparel-textile industry has strengthened the economic and cultural ground in the global industry; however it could not develop properly legal infrastructure which has a great importance for the improvement of sector and provide the competitive advantage in the global market. In our days, the increase of the competition is continued and value chain is formed by global networks. Considering the structural features of the fashion and textile industries in the world, gaining competitive advantage, necessity of the focused approach to create value and branding, the importance of design and marketing strategy has made structural changes inevitable. At this point, fashion law, as a branch of law containing a variety of legal disciplines, emerges for bring solutions to the structural problems of the fashion industry at every stage of the value chain (design, production, purchasing, such as distribution and consumption). In this context, after the dynamics of the fashion industry is discussed in general, the definition of fashion law, its relation with the other legal branches and its position of the world will be explained. In addition, fashion law cases will be examined.
Fashion And Law, Fashion Law, Fashion Market, Apparel and Textile Sectors, Fashion Design, Fashion Export, Fashion Sector Value Chain.
1. Moda Sektörüne ve Sektörün Değer Zincirine Genel Bakış
Tekstil ürünleri, uluslararası ticari ilişkilerin gelişimine aracılık etmiş, geçmişten günümüze Doğu ile Batı arasında ekonomik faaliyetleri biçimlendirmiştir. Tekstil, yüzyıllar boyunca birçok sektöre öncülük etmiş, ülkelerin kalkınmaları için bir araç olmuş ve bugün milyar dolarlarla ifade edilen bir sektör haline gelmiştir. Tarihi açıdan değerlendirdiğimizde ise tekstil, büyük bir devrimin mihenk taşı özelliğindedir; zira 18. yüzyılda İngiltere’de doğduğu kabul edilen Sanayi Devrimi’nin başladığı sektör tekstil sanayidir.1 Sanayi Devrimi’nin ilk icatları Hindistan’dan kumaş ithal yasağı geldikten sonra, İngiltere’deki işadamlarının kalifiye işçi bulamaması sebebiyle daha hızlı pamuklu kumaş üretim yolları aranırken bulunmuştur. Yeni dokuma sistemleri sayesinde makineleşmenin ilk adımları atılmış ve ardından tekstil, hazır giyim ve moda sektörleri sanayileşme sürecinde çeşitliliğin artmasıyla bir endüstriye dönüşmüştür.2
18 yüzyıldan sonra büyümede ivme kaybetmeyen tekstil ve hazır giyim sektörleri, 19. yüzyılda İngiltere başta olmak üzere Avrupa’nın önde gelen ülkelerinde ve 20. yüzyılda Japonya ve benzeri ülkelerde sermaye birikimini sağlayarak ihracatın gelişimine öncülük etmiştir. 21. yüzyılda ise moda endüstrisi, küresel gayrisafi yurtiçi hâsılanın yaklaşık olarak yüzde dördünü oluşturarak bir trilyon doları aşan bir meblağ ile ekonomik açıdan ciddi bir boyuta ulaşacak kadar genişlemiştir.
Moda şirketleri de farklı stratejilerle yönetilerek sosyal ve ekonomik boyutta muazzam bir şekilde ilerleme kaydetmiştir. Genellikle lüks segmentteki moda markalarına sahip olan Fransız grup LVMH’in üst düzey yöneticisi Bernard Arnault moda sayesinde Fransa’nın en varlıklı vatandaşlarından biri olurken, perakende mağaza zinciri Zara’nın kurucusu Luis Amancio Ortega, İspanya’nın en zenginleri arasına girmiştir. 1998’de moda tasarımcısı Donna Karan, yalnızca on üç sene önce kurduğu şirketini LVMH’ye altı yüz kırk üç milyon dolara satmıştır. Dünyanın en büyük endüstrilerinden olan moda, tekstil ve hazır giyim sektörleri, gerek Türkiye’de gerekse dünyada her geçen gün büyümekte ve dinamik yapısıyla küresel ekonomiye çok ciddi ekonomik katkılar sağlamaktadırlar. Böylesine büyük bir ekonominin istikrarlı bir şekilde büyümeye devam etmesi ve yerini koruyabilmesi içinse hukukun önemi tartışılmazdır.
