Menfi Tespit Davasının Zamanaşımı Sürelerine Etkisi

Mehmet SARI

ÖZET:

Menfi tespit davası varlığı iddia edilen bir hukuki ilişkinin mevcut olmadığının tespiti için açılan bir davadır. Menfi tespit davası, icra takibinden önce açılabileceği gibi takip sırasında da açılabilir. Zamanaşımı ise bir hakkın kazanılması ve kaybedilmesinde yasanın öngördüğü sürenin tükenmesidir. Bazı ilişkilerin veya durumların varlığına rağmen zamanaşımı sürelerinin geçtiğinin kabul edilmesi, haksız sonuçlar doğurur. Bu sebeple, zamanaşımı sürelerinin hiç başlamadığı veya başlamış ise durduğu haller kabul edilmiştir. İşlemeye başlamış zamanaşımı süresi, ortaya çıkan bir sebeple son bulabilir. Bu sebebin ortadan kalkması ile birlikte süre en baştan yeniden başlar. Zamanaşımının kesilmesiyle daha önce işlemiş olan süre tamamen ortadan kalkar; sanki hiç işlememiş gibi sonuç doğurur. Yeni süre, kesilmeden sonra yeniden işlemeye başlar. Borçlunun açtığı menfi tespit davasının zamanaşımını kesip kesmeyeceği sorunu doktrinde ve uygulamada tartışılmıştır. Menfi tespit davasının zamanaşımı sürelerine etkisi incelenirken Borçlar Kanunundaki ve Türk Ticaret Kanunundaki düzenlemelerin birlikte değerlendirilmesi gerekir.

Anahtar Kelimeler: Zamanaşımı, menfi tespit davası, zamanaşımı süreleri, zamanaşımının durması, zamanaşımının kesilmesi, defi dava, karşılık dava.

1. Menfi Tespit Davası

Hukukumuzda tespit davaları hakkında genel bir hüküm yoktur. Menfi tespit davası , davalı tarafından varlığı iddia edilen bir hukuki ilişkinin mevcut olmadığının tespiti için açılan bir davadır.¹ Menfi tespit davası açılabilmesi için, borçlunun, borçlu olmadığının tespit edilmesinde hukuki yararının bulunması gerekir. İcra ve iflas hukukundaki, menfi tespit davası genel hükümlere (HUMK hükümlerine) tabi bir davadır.

Menfi tespit davasının icra takibine etkisi İcra ve İflas Kanununda ayrıca düzenlenmiştir (İİK m. 72/1). Borçlu, icra takibinden önce veya takip sırasında borçlu bulunmadığını ispat için menfi tespit davası açabilir (İİK m. 72/1). Ancak menfi tespit davasının icra takibinden önce veya sonra açılması, takibe etkisi yönünden farklı hükümlere tabi tutulmuştur. İcra takibinden önce açılmış menfi tespit davası, davaya konu alacak için sonradan icra takibi yapılmasını önlemez. Hatta takip yapıldıktan sonra da takibi durdurmaz. Ancak menfi tespit davasına bakan mahkeme, talep olması halinde ve teminat karşılığında takibin durdurulması hakkında ihtiyati tedbir kararı verebilir. Bu ihtiyati tedbir kararıyla, karar gereğince teminat gösterilmesi halinde zamanaşımı da durur.