Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 10. Maddesi Kapsamında Yabancı Unsurlu Sözleşmelerden Doğan Davalarda Yetki

International jurisdiction of Turkish Courts in Matters Relating to contracts Including Foreign Element According to Article 10 of Turkish Civil Procedure Code

Begüm Süzen

Yabancılık unsuru taşıyan sözleşme ilişkilerinden doğan uyuşmazlıklarda Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisi, 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’un 40. maddesi gereği, iç hukukun yer itibariyle yetki kuralları uyarınca belirlenecektir. Buna göre, söz konusu uyuşmazlıklarda, Hukuk Muhakemeleri Kanun’un 10. maddesi uygulama alanı bulacak ve sözleşmenin ifa edileceği yerin Türkiye’de bir yere işaret etmesi halinde Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisi doğacaktır. MÖHUK ve diğer kanunlarda belirli sözleşme türleri için çeşitli yetki kuralları öngörülmüştür. Söz konusu yetki kurallarının uygulama alanına giren hallerde, yetkili mahkemenin tespiti konusunda, HMK m. 10’un bu kurallar ile birlikte uygulama alanı bulup bulmayacağının tespiti gerekir. Bu makalede, öncelikle, HMK m. 10’un sözleşmenin türü ve uyuşmazlık konusu bakımından kapsamı üzerinde durulacaktır. Daha sonra ifa yerinin tespitinde ilişkin esaslar ele alınacaktır. Bu çerçevede, ifa yerinin tespitinde esas alınacak hukuk belirlenerek, Türk Borçlar Kanunu’nun 89. maddesi uyarınca ifa yerinin tespitine ilişkin esaslar incelenecektir.

Sözleşmenin İfa Yeri, Milletlerarası Yetki, Sözleşmeden Doğan Uyuşmazlıklarda Yetkili Mahkeme.

International jurisdiction of Turkish courts in matters relating to contracts including foreign element will be determined by Article 40 of Turkish code on private international and procedural law in accordance with the jurisdiction rules of domestic law. According to this, Article 10 of Turkish code on civil procedure will be applied and if the place of performance of the contract guides to somewhere in Turkey, international jurisdiction of Turkish courts will occur in such disputes. There are several jurisdiction rules for some types of contracts in CPIPL and other codes. In such cases, it should be determined that whether Article 10 of Turkish code on civil procedure and the other jurisdiction rules will be applied together. In this article, firstly we will discuss the scope of the Article 10 regarding type of the contract and the subject of dispute. Then, we will focus on the principles of determination of the place of performance. In this framework, we will examine the principles of determination of the place of performance within Article 89 of Turkish Obligation Code by designating the applicable law for the determination of place of performance.

Place of Performance of the Contract, International Jurisdiction, Competent Court in Disputes Arising out of Contracts.

GİRİŞ

Yabancılık unsuru taşıyan uyuşmazlıklar bakımından Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisi, 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’un¹ (MÖHUK) 40. maddesi gereği, iç hukukun yer itibariyle yetki kuralları uyarınca tayin edilmektedir. Milletlerarası yetki konusunda genel yetki kuralı teşkil eden bu hüküm gereği, Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisi tespit edilirken, başta 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu² (HMK) olmak üzere diğer kanunlarda yer alan yetki kuralları uygulama alanı bulacaktır.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 10. maddesinde, sözleşmeden doğan davalarda yetkili mahkemeler düzenlenmektedir. Buna göre, sözleşmeden doğan davalar, “sözleşmenin ifa edileceği yer mahkemesinde” açılabilecektir. Yabancılık unsuru taşıyan bir sözleşme ilişkisinden doğan davada yetkili mahkeme belirlenirken, MÖHUK m. 40 hükmünün atfı gereği, HMK m. 10 uygulama alanı bulacaktır. Buna göre, sözleşmenin ifa edileceği yer Türkiye’de ise, bu yer mahkemeleri yetkili olacaktır. Sözleşmenin ifa edileceği yerin yabancı bir ülkede olması durumunda ise, HMK m. 10 uyarınca yabancı mahkemelerin yetkisi tesis edilemeyecektir. Zira her devlet, kendi mahkemelerinin hangi hallerde yetkili olacağını kendi koyduğu kurallar vasıtasıyla belirler; hiçbir devlet, diğer bir devletin mahkemelerinin milletlerarası yetkisini tayin edemez³.

HMK m. 10’da, mülga Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’ndan (HUMK) farklı olarak, “sözleşmenin yapıldığı yer mahkemesinin” yetkisi kabul edilmemiştir. 1086 sayılı mülga HUMK m. 10 gereği, sözleşmenin ifa edileceği yer mahkemelerinin yanı sıra, davalının veya vekilinin dava tarihinde orada bulunması şartıyla, sözleşmenin kurulduğu yer mahkemelerinde de dava açılabilmekteydi. HMK m. 10’un gerekçesinde belirtildiği üzere, bu yetki kuralının işlerlik kazanabilmesi için dava açılmadan önce, davalı ya da vekilinin sözleşmenin kurulduğu yerde bulunduğunu araştırıp tespit etmek, davacı açısından zorluk teşkil etmekte; buna bağlı olarak, sözleşmenin yapıldığı yer mahkemesinin yetkisi uygulama alanı bulmamaktaydı⁴. Bu nedenle, bu yetki kuralına HMK m. 10’da yer verilmemiştir.