Ticaret Kanunu Değişikliğinin, Ticari İşletme Rehninde İyiniyetli Üçüncü Şahısları Koruyan Düzenlemeye Etkisi

Kürşat Göktürk

Ticari işletme rehni, taşınır rehni hükümlerinin işletme faaliyetleri bakımından doğuracağı sakıncaları gidermek amacıyla özel kanunla düzenlenmiş bir rehin türüdür. Ticari İşletme Rehni Kanunu’nda, rehne dahil münferit unsurları sicil bölgesi dışında iyiniyetle iktisap edenlerin, bu iktisabı korunmuştur (TİRK m. 9/2). Rehin hakkı, ticaret siciline tescille kurulmaktadır ve bu tescilin ilanına ilişkin esaslara, rehne ilişkin mevzuatta yer verilmemiştir. Türk Ticaret Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle birlikte, ticaret siciline tescil ve ilan bakımından, mülga Türk Ticaret Kanunu’ndan farklı bir sistem benimsenmiş ve tescil edilen hususların –kural olarak- ilanı zorunluluğuna yer verilmiştir. Bu düzenlemenin, ticari işletme rehni ile ilgili düzenlemelerde yer alan, münferit unsurların iyiniyetle iktisabına dair esaslara etkisi, incelemeyi gerektirmektedir.

Ticari İşletme Rehni, Ticaret Sicili, İyiniyet, Sicil Bölgesi, Tescil.

Commercial erterprice pawn is a type of pawn, which regulates by special law for the purpose of eliminating the drawbacks of movable pawn regulations in commercial activities. Obtaining pawned object out of the registry quarter by trustful third parties is protected by the Commercial Enterprice Pawn Law (Art. 9/2 CEPL). Right of lien is set up at the same time of registration and there is not any regulation about the announcement of registration. After the new Turkish Commercial Code became into effect, a new system is adopted and in this system, as a matter of principle all registrations must be announced. The effects of this new regulation about the obtaining pawned objects by trustful third parties must be determined.

Commercial Enterprice Pawn, Trade Registry, Bona Fide, Registry Quarter, Register.

I. GİRİŞ

Ticari işletme rehni, Türk medeni hukuk sisteminin hususiyle menkul rehnine ilişkin hükümlerinin, ticaret hayatının gereklilikleri ile bağdaşmayan özelliği nedeniyle, özel bir kanunla düzenleme altına alınmıştır¹. Teslim şartlı menkul rehni hükümlerinin, ticari faaliyetin devamlılığı üzerindeki olumsuz etkisi ve taşınmaz rehninin, bazı menkul eşyayı kapsamına almaması, ticari işletme rehninin özel bir düzenlemeye bağlanmasında etkili olmuştur². Taşınırın, rehin alacaklısının zilyetliğinde bulunması, alacağını tahsil etmek bakımından ona önemli bir güvence sağlamakla birlikte³, rehin veren ve borçlu konumda bulunan ticaret erbabının borcunu ifa edebilmesi bakımından, rehinli menkul eşyanın zilyetliğinde kalması, menfaati icabıdır. İşte bu menfaat çatışmasında kanun koyucu, tercihini rehin veren lehine kullanmıştır. Yapılan tercih, bireysel olarak rehin verenin çıkarları yanında, ticari faaliyetlerin devamlılığını sağlaması nedeniyle genel ekonomik menfaatlere de hizmet etmektedir⁴.

Ticari işletme rehni, başta Ticari İşletme Rehni Kanunu⁵ (TİRK) olmak üzere, tüzük⁶ ve yönetmelikle⁷ hususi düzenleme altına alınmış bir rehin türüdür. Konuyla ilgili kanunun adı, her ne kadar ticari işletme ile sınırlı olsa da, sadece ticari işletmeler değil, aynı zamanda esnaf işletmeleri ve sanayi işletmeleri de anılan kanun hükümleri çerçevesinde rehne konu olabilmektedir⁸ (TİRK m. 1, Ek Madde 2).Anılan mevzuat, rehnin kurulmasından paraya çevrilmesine ve sonlandırılmasına kadar kapsamlı hükümler içermektedir.

Rehne konu menkullerin zilyetliğinin devredilmemesi, durumdan haberdar olması beklenilemeyecek şahısların menfaatlerini de ilgilendirmektedir. Bu nedenle ticari işletme rehni ile ilgili mevzuatta, bu durum dikkate alınarak, üçüncü şahıslarla ilgili koruma hükümlerine de yer verilmiştir. Ancak, üçüncü şahıslar bakımından koruma, sınırlı ölçüde ve belirli koşullar dahilinde gerçekleşmektedir. Rehin kurulduktan sonra yaptığı işlemler dolayısıyla üçüncü şahısların haklarının korunabilmesi için, rehne konu münferit menkul eşya üzerinde mülkiyet ya da başkaca ayni hak elde etmeleri, iktisabın ticari işletmenin sicil bölgesi dışındaki münferit unsurlar üzerinde gerçekleşmesi ve iktisapta bulunanın rehinden haberdar olmayıp, iyiniyetli olması gerekmektedir⁹ (TİRK m. 9).