Önleyici Kolluk Hizmetleri Bağlamında Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu’na Göre Polisin Durdurma Yetkisi

Power to Stop and Search in the Context of Preventive Security Services in the Police Duties and Authorizations Act

Nevzat Sönmez

Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu (PVSK) çerçevesinde polisin yetkilerinden olan ‘durdurma yetkisi’ konusunda yapmış olduğum bu araştırmada öncelikli olarak konuyla ilgili olarak kaynak taraması yapılmış, ilgili mevzuat hükümleri incelenmiş ve mesleki tecrübe de eklenerek uygulama kısmıyla birlikte bir çalışma yapılmıştır.

Polisin temel görev ve yetki kanunu kabul edilen 4 Temmuz 1934 tarih ve 2559 sayılı PVSK’nın 1 inci maddesi; hükmü ile polislik mesleğini kapsamlı ve güzel bir şekilde tanımlarken, aynı zamanda temel görevlerini ve toplumsal rolünü de belirtmiştir. Çağın değişen ve gelişen şartlarına göre bütün kanunlarda değişiklikler olduğu gibi PVSK’da da 2007 yılında yapılan genel seçimlerden önce 5681 sayılı kanunla değişiklikler yapılmış ve aynı zamanda ilave hükümler de eklenmiş olup bunlardan birisi de 4/A maddesidir.

Bu çalışmadaki temel dayanak noktamız 02/06/2007 tarih ve 5681 sayılı kanunun 1. maddesi ile PVSK’ya eklenen “” kenar başlıklı 4/A maddesinin durdurma ile ilgili hükümleri olmuştur. Bu çerçevede önce polisin genel olarak görevlerine değinilecek ve bu bağlamda polisin durdurma yetkisi incelenecektir.

Daha önce polisin üstü kapalı olarak varmış gibi kullandığı durdurma ile ilgili olarak 2007 yılından önce açıkça herhangi bir kanuni düzenleme olmadığından, ilk yasal düzenleme olması açısından PVSK 4/A maddesi yerinde ve Anayasa hükümlerine uygun bir düzenleme olmuştur. Böyle bir düzenleme durdurma ile ilgili eksikliği tamamladığı gibi yapılan bir takım eleştirileri de bir bakıma en aza indirmiştir.

Polisiye hizmetlerin çoğunda olduğu gibi durdurma konusu da, insanların temel hak ve özgürlük alanlarıyla doğrudan ilgilidir. Suçla mücadelede polise verilen her bir yetki durumunda hak ve özgürlüklere de müdahale söz konusu olabilmektedir. Devamlı vatandaşla iç içe olan polisler açısından, yapılan diğer hukuki düzenlemelerin yanında durdurma hususundaki düzenlemelerin de kanun seviyesinde yapılması, temel hak ve hürriyetlerin kullanılması ve sınırlandırılması çerçevesinde polis-vatandaş ilişkilerinde kanunî kolaylıklar sağlarken aynı zamanda, durdurma yetkisinin kanuni bir düzenleme ile hukuki alt yapıya kavuşması bu konudaki büyük bir kanuni boşluğu doldurmuş ve bu konudaki karışıklıkları da en aza indirme çabasını göstermiştir.

Hukuk devletinin evrensel temel niteliklerinden olan temel hak ve özgürlüklerin Anayasal güvence altına alınmasından ve Anayasada geçen bu hakların sadece kanunla sınırlanabileceği yine Anayasa hükmü ile sabitlendiğinden, polisin durdurma yetkisinin kanunla düzenlenmesi Anayasaya uyum açısından da hukuk devleti ilkelerine uygun, yerinde bir düzenleme olmuştur.

Kolluk, PVSK, Durdurma, Polisin Görev ve Yetkileri.

GİRİŞ

Bu çalışmanın temel amacı,02.06.2007 tarihinde 5681 Sayılı Kanun’un birinci maddesi olarak TBMM’de kabul edilen ve polise durdurma ve kimlik sorma yetkisi veren Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu’nun (PVSK) ‘Durdurma ve kimlik sorma’ kenar başlıklı 4/A maddesinde hüküm altına alınan hususlardan durdurma yetkisi ile ilgili ne gibi yenilikler getirildiğini ortaya koymaktır.

2007 PVSK değişiklikleri ile polise, bir kısmı yeni, bir kısmı ise yenileşmiş olan bir takım yetki ve görevler verilmiştir. Bunlar; “Durdurma ve Kimlik Sorma” kenar başlıklı 4/A maddesi (Değişik Madde: 02/06/2007-5681 S.K./1.Mad), “Parmak İzi ve Fotoğrafların Kayda Alınması” kenar başlıklı 5 inci maddesi (Değişik Madde: 02/06/2007-5681 S.K./2.Mad), “Önleme Araması” kenar başlıklı 9 uncu maddesi (Değişik Madde: 02/06/2007-5681 S.K./3.Mad), “Zor ve Silah Kullanma” kenar başlıklı 16 ncı maddesi (Değişik Madde: 02/06/2007-5681 S.K./4.Mad), “Adlî Görev ve Yetkiler” kenar başlıklı Ek Madde 6 ncı maddesi (Değişik madde: 02/06/2007-5681 S.K./5.mad) olarak düzenlenmiştir. Bu makalede, 2007 PVSK değişikliklerinden olan ‘Durdurma ve kimlik sorma’ kenar başlıklı PVSK’nın 4/A maddesinin durdurma ile ilgili hükümlerinin polise ne gibi yenilikler getirdiği ortaya konulmaya çalışılmıştır. PVSK’ya göre polisin görev açısından adli ve önleme görevleri olmak üzere iki ana başlıkta toplanan görevleri vardır. Genel olarak adli görevler CMK’da, önleyici görevler de PVSK’da düzenlenmiştir.

Bütün ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de her zaman polislerin yapmış olduğu görev ve kullandığı/kullanamadığı yetkiler tartışma konusu olmuştur. 2004 yılında kabul edilip 2005 yılında yürürlüğe giren Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) ile polisin görev ve yetkileri tekrar ülke gündemine taşınmıştır. Ancak bu konuyu gündeme getiren, kamuoyuyla birlikte daha çok polislerin kendileri ve teşkilatı olmuştur. Emniyet teşkilatı ve polisler yeni CMK’da, polisin daha önce kullanmış olduğu bazı yetkilerde kısıtlama olduğundan bahisle suçları önleyici görev ve yetkileri ile suçla mücadelede kullandıkları yöntem ve kuralların ellerinden alındığını çeşitli ortamlarda dile getirmişlerdir. Ayrıca yeni CMK suç soruşturma ve kovuşturmalarında polisin daha önce kendiliğinden yaptığı bir takım uygulamaları net ve kesin olarak savcının veya hâkimin iznine bağlamıştır. Bunun üzerine yapılan çalışmalar 2007 yılında genel seçimlerden önce polis açısından bir bakıma meyvesini vermiş ve PVSK’da görev ve yetki kullanımı açısından polisi bir bakıma rahatlatacak bazı düzenlemeler yapılmıştır.