6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda Genel İşlem Koşullarının Yazılmamış Sayılması Kavramı ve Bunun Sözleşmeye Etkisi

Gesetz Nr. 6098 türkische Obligationenrecht allgemeinen Geschaeftsbedingungen der als ungeschriebene Vertrag dieWirkung des Prozessbedingungen

Mustafa Arıkan

6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda md. 20 ile 25 arasında, eski Borçlar Kanununda yer almayan, genel işlem koşulları kenar başlığı altında yeni düzenlemeler getirilmiştir. Türk Hukuk sisteminde sözleşme kurulurken taraflar eşit kabul edilirler ve kural olarak birinin diğerine üstünlüğü söz konusu değildir. Bu nedenle sözleşme yapılırken bireylere sözleşmeye konu teşkil edecek ilişkileri bizzat düzenlemek, ona diledikleri şekli vermek olanağı sağlanmaktadır. Fakat genel işlem koşullarında tarafların bu şekilde eşit davranarak sözleşmenin şartlarını belirledikleri söylenemez. Genel işlem koşulu olmanın yaptırımını TBK. md. 21 hükmü yazılmamış sayılma olarak ifade etmiştir. Bu çalışmada yazılmamış sayılma kavramının ne anlama geldiği ve bunun sözleşmeye etkisi üzerinde durulmuştur.

Genel İşlem Koşulu, Sözleşme, Yazılmamış Sayılma, Sözleşmenin Geçersizliği, Sözleşme İçeriği.

Das neue türkische Obligationsgesetz Nr. 6098 regelt zwischen 20-25 Artikeln die neuen allgemeinen Geschäftsbedingungen, welche im alten Obligationengestz nicht geregelt wurden. Im türkischen Rechtssystem sind die Parteien bei der Einrichtung eines Vertrags Gleichgesetz und haben in der Regel voneinander keinen Vorrang. Bei der Einrichtung eines Vertrags haben die Parteien daher die Möglichkeit, die Beziehungen und Formen selbst zu bestimmen. Allerdings können die Parteien, die Bestimmungen des Vertrags in Bezug auf allgemeine Geschäftsbedingungen nicht durch Gleichbehandlung bestimmen. Die Sanktionen der allgemeinen Geschäftsbedingungen sind im türkischen Obligationengesetz im Artikel 21 geregelt, dennoch gezählt. Der Folgende Beitrag untersucht was der Ungeschriebenheit bedeutet und welche Auswirkungen auf das Vertrag hat.

Allgemeine Geschäftsbedingungen, Vertrag, Ungeschriebenheit,Ungültigkeit des Vertrages, Vertragsinhalt.

I. GİRİŞ

Modern toplumun beraberinde getirdiği yenilikler nedeniyle günümüzde bazı sözleşme tiplerinde sözleşmenin içeriğini oluşturan şartların tamamını veya birçoğunu taraflardan birisi önceden hazırlamakta ve bunlar görüşülmeden, tartışılmadan diğer tarafça da kabul edilmektedir. Başta bankacılık, sigortacılık, taşıma işleri olmak üzere pek çok alanda aynı konulara dair pek çok kimse ile ileride yapılması planlanan sözleşmelerin şartları, önceden tek taraflı olarak banka, sigorta ve taşıma işleri gibi benzer işleri yapan kurumlarca hazırlanmakta ve herhangi bir tartışma olanağı olmaksızın karşı tarafın önüne konularak dayatılmaktadır. Bu şekilde taraflar arasında ortaya çıkan adaletsizliği önlemek amacıyla TBK. md. 20 ile 25 arasında genel işlem koşulları¹ düzenlenmiştir. Eğer genel işlem koşulu olarak nitelendirilen bir sözleşme hükmü, sözleşmenin içeriğine dâhil edilebilmesi için gerekli olan TBK. md. 21/I deki şartları taşımıyorsa sözleşmenin kapsamına girmemiş sayılacaktır. TBK. md. 21/I son cümle hükmü bu durumu, sözleşmenin kapsamına girmemeyi, “yazılmamış sayılır” şeklinde ifade etmiştir. Ancak bu yazılmamış sayılmadan ne anlaşılması gerektiği tartışma konusu olmuştur. Buradaki yazılmamış sayılma ifadesinden yokluk mu, kesin hükümsüzlük mü yoksa iptal edilebilirlik mi anlaşılmalıdır doktrinde tartışılmaktadır.

II. YAZILMAMIŞ SAYILMA KAVRAMI

Türk Borçlar Kanunu 21. maddesi, “Karşı tarafın menfaatine aykırı genel işlem koşullarının sözleşmenin kapsamına girmesi, sözleşmenin yapılması sırasında düzenleyenin karşı tarafa, bu koşulların varlığı hakkında açıkça bilgi verip, bunların içeriğini öğrenme imkânı sağlamasına ve karşı tarafın da bu koşulları kabul etmesine bağlıdır. Aksi takdirde, genel işlem koşulları yazılmamış sayılır” şeklinde kaleme alınmıştır. Buna göre bir genel işlem koşulunun sözleşmenin kapsamına dâhil olabilmesi diğer bir ifadeyle yürürlük imkânı kazanıp sonuç doğurabilmesi için öncelikle düzenleyen tarafça karşı tarafa bu koşulların varlığı hakkında açıkça bilgi verilmeli ve karşı tarafa bu koşulların içeriğini öğrenme imkânı sağlanmalıdır. Son olarak da karşı taraf bu iki şart altında bu koşulları kabul etmiş olmalıdır. Bu kurallara uyulmadığı takdirde genel işlem koşulları yazılmamış sayılır. Ayrıca TBK. md. 21/II’e göre de sözleşmenin niteliğine ve işin özelliğine yabancı olan genel işlem koşulları da yazılmamış sayılır.

Yazılmamış sayılma ifadesi Türk Borçlar Hukuku terminolojisine yabancı bir kavramdır. Yazılmamış sayılma ifadesinde meseleye kelime anlamı bakımından bakılırsa yazılı şekilde yapılan sözleşmede bir hükmün yazılı şeklin dışında kalması gibi bir mana verilebilir. Esasen kanunda yazılmamış sayılır şeklinde bahsedildiği için acaba yazılı şekilde olması bir zaruret midir tartışması da ortaya çıkmaktadır. Teorik olarak genel işlem koşullarının yazılı şekilde yapılma zorunluluğu da yoktur, sözlü şekilde de kararlaştırılmaları mümkündür². Kanun koyucunun gayesi elbette söz konusu hükümlerin sözleşme içeriğine dâhil olmaması, sözleşmenin bir parçası olmamasıdır. Aksi takdirde yazılı şekle tabii olmayan sözleşmelerin de mevcudiyeti düşünülürse genel işlem koşullarına ilişkin hükümler yazılı şekilde yapılma zorunluluğu getirmiş olur ki bu durumun kabul edilmesi söz konusu olamaz. Dolayısıyla kelime anlamı yaklaşımından hareketle yazılı bir metin içinde yazılmamış sayılmanın yok sayılma anlamına geleceği savunulabilir. Ancak bu hükmün geçersizliği, buradaki yazılı şeklin geçerlilik şekli olmasına ve bu dışarıda bırakılan hükmün de sözleşmenin esaslı unsurlarından olmasına bağlıdır³.