554 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname Hükümleri Çerçevesinde; “tasarımda Seçenek Özgürlüğü” Kavramının Değerlendirilmesi

An Evaluation of "Degree of Freedom in Design" within the Framework of Decree-Law No.554

Hale GEZER

Sınai mülkiyet hakları arasında yer alan “Endüstriyel Tasarımlar” 1995 yılından bu yana 554 sayılı Kanun Hükmünde Kararname hükümleri çerçevesinde tescil edilerek koruma altına alınmaktadır. Bu Kararname hükümleri arasında korumayı hak eden tasarımlara ilişkin koşullarda yer alan “seçenek özgürlüğü” kavramı içerik olarak tartışmaya açık anlaşmazlık konularına neden olabilmektedir. Kararnamede; Teknik fonksiyonunun gerçekleştirilmesinde, tasarımcıya, tasarıma ilişkin özellik ve unsurlarda hiç bir seçenek özgürlüğü bırakmayan tasarımların koruma kapsamı dışında tutulması gerektiği belirtilmiş, “seçenek özgürlüğü alanı” tam olarak ifade edilmemiştir. Bu nedenle korumayı hak edecek kimi tasarım “genel görünümleri ve genel izlenimleri” nedeniyle hükümsüz kılınabilmektedirler. Oysa seçenek özgürlüğü sınırları daralsa bile tasarımcı için yine de “tasarım alanının var olduğu durumlar” olabilmekte ve tasarımın detaydaki farklılıkları “ayırt edicilik niteliği” için yeterli olabilmektedir. Dolayısıyla Kararnamede ve Kanun Taslağında “seçenek özgürlüğü” kavramının içerik olarak ayrıntıya gereksinimi vardır.

Endüstriyel Tasarımların Korunması, Seçenek Özgürlüğü.

Industrial product designs, which are among intellectual property rights, are being registered and protected within Decree-Law No.554 since 1995. “Degree of freedom” concept, which is a requirement for a design to be protected in this Decree-Law, can cause conflicts and debates. In the Decree-Law, even though it is stated that designs that limit the designer’s degree of freedom due to technical necessities should not be protected, “degree of freedom” is not defined thoroughly. For this reason, designs that should be evaluated within protection scope can be cancelled due to “overall view and overall impression”. Even though the degree of freedom boundaries become narrow, the designer might have a possible design space and the details in this design might be enough to provide “individual character”. Therefore, “degree of freedom of the designer” concept in the Decree-Law requires a detailed definition of its context.

Protection of Industrial designs, Degree of Freedom.

Tasarım kavramı tasarımı içeren alanlarda çok geniş bir kullanım perspektifinde ifadesini bulurken, hukuk alanında daha sınırlı bir çerçevede kullanılmaktadır. Bu makalede sınai mülkiyet hakları arasında yer alan endüstriyel tasarımları koruyan 554 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname çerçevesinde“tasarım” sözcüğü ve “tasarımda seçenek özgürlüğü” şeklinde yer alan ifade (KHK madde 10) üzerinde durulup, anlaşmazlık konuları üzerinden değerlendirme yapılacaktır.

Disiplinler arası bir konu olan Tasarım Hukuku alanında kullanılan kavramların ortak bir dil birliği sağlaması, terminolojinin doğru kullanılması amacıyla hem tasarımcılar hem de hukukçular tarafından yorumlanması, tartışmaya açılması gerekmektedir. Özellikle 554 sayılı Kanun Hükmünde Kararname hükümleri çerçevesinde korunan tasarımlar çoğu anlaşmazlık konusunda “yenilik” ve “ayırt edicilik” koşulları çerçevesinde değerlendirilirken çelişkili anlamlandırmalara neden olabilmektedir. Bilirkişi Heyetlerinde, Hukukçu ve Teknik bilirkişilerin görüşlerinin birbirinden farklı olması anlaşmazlık konularında hukuki sürecin işlemesinde süre ve daha önemlisi hak kayıplarına yol açabilmektedir. Tasarım kavramı ve bu kavramla gelişen diğer tanımlamalar, tasarımın özellikli durumuna bakılmaksızın KHK’nın hükümleri çerçevesinde kalınarak değerlendirilmektedir. Hükümlere bağlı kalınarak yapılan değerlendirmelerde, anlaşmazlık konusu olan tasarımların yorumlanması aşamasında tanımların detaylı açıklamalarına gereksinim duyulmaktadır.

Tasarım, tasarlama eylemiyle gelişen, tasarım süreci ile sayısız alternatife ulaşabilen, eylemin sonuç aşamasıdır.