İdarenin Hizmet Kusuru: Sosyal Sigortalar Kurumu Bakımından Bir Değerlendirme

Service Fault of Administration: An Assessment in Terms of Social Security Institution

Ali Nazım SÖZER

İdare vatandaşlara hizmet amacıyla oluşturulmuştur. Ancak, zaman zaman faaliyetlerinde vatandaşlara zarar vermekte ve bu sebeple de sorumlu tutulmaktadır. İdarenin verdiği zararlardan dolayı sorumluluğu bir idari fiilin (idari eylem veya idari işlem) varlığını, bu fiilin hizmet kusuru oluşturmasını gerektirmektedir. Hizmet kusuru hem idarenin kendi sunduğu hizmetlere hem de hizmet görevini devrettiği kişilere ait olabilmektedir. Kusur olmayan durumlarda da yönetim sorumlu olabilmektedir. Ayrıca, idarenin fiili bir zarar doğurmalı ve zarar ile fiil arasında illiyet bağı bulunmalıdır.

Sosyal Güvenlik Kurumu da idari bir birimdir. Aksi yöndeki yaklaşımlara karşın, faaliyetleri Kamu Hukuku’na tabi olup verdiği zararlar hizmet kusuru sayılır. Sosyal Güvenlik Kurumu’nun verdiği zararlar iki gruba ayrılabilir. İlk grubu, doğrudan kendi görev alanında olan maddi edimlere ilişkindir. İkinci grubu, hizmet görevini devrettiği sağlık işletmelerinin sağlık hizmet kusurundan doğmaktadır. Çalışmada Kurumun hizmet kusuruna ilişkin bazı yargı kararlarından örnekler verilmiştir.

Sosyal Güvenlik Kurumu, İdari Eylem, Sorumluluk, Zarar.

Administration was established to serve the citizens. However, from time to time the activities of administration harm to citizens and being held responsible for this reason. The responsibility for any damage caused by the administration requires existence of an administrative act (administrative action or administrative procedure) and creation of the service fault of act. Services fault may belong to both on the services of administration and people that assigned to its services. Management may be responsible for liability without fault. In addition, the administration should lead to actual damage and a causal connection must be between the damage and action.

Social Security Institution is also an administrative unit. Despite the counter approach, the activities of the Social Security Institution subject to public law and the damages caused by service are regarded as service fault. The damage caused by the Social Security Institution can be divided into two groups. The first group is related to financial contribution under their jurisdiction. The second group occurs from the health care service faults of the health enterprises that transferred the service duty. In this study some of the examples of judicial decisions relating to service faults of the Institution are given.

Social Security Institution, Administrative Act, Liability, Damage.

Anayasamıza göre, “Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar” (Md. 60). Halen faaliyette bulunan Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), bu hüküm doğrultusunda, 5502 Sayılı Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu ile “… kamu tüzel kişiliğini haiz, idarî ve malî açıdan özerk, bu Kanunda hüküm bulunmayan durumlarda özel hukuk hükümlerine tâbi …” olmak üzere kurulmuştur. “Kurum, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının ilgili kuruluşudur. …” (Md. 1). Başkanlık teşkilâtı, merkez ve taşra teşkilâtından meydana gelmektedir (Md. 8). Başkanlık merkez teşkilâtı ana hizmet birimleri ile danışma ve yardımcı hizmet birimlerinden oluşmaktadır (Md. 9). Ana hizmet birimleri a) Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğü, b) Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü, c) Genel Sağlık Sigortası Genel Müdürlüğü, ç) Hizmet Sunumu Genel Müdürlüğü, d) Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı, e) Aktüerya ve Fon Yönetimi Daire Başkanlığı olarak belirlenmiştir (Md. 12). “Başkanlığın taşra teşkilâtı; her ilde kurulan sosyal güvenlik il müdürlükleri ile sosyal güvenlik il müdürlüklerine bağlı olarak kurulacak sosyal güvenlik merkezlerinden oluşur” (Md. 27).¹

Yukarıda açıklanan kurallar dikkate alındığında, SGK idari ve mali açıdan özerk bir kamu kurumudur. Diğer kamu kurumlarının sahip olduğu hak, yetki ve sorumluluklara sahiptir.² 5510 SK’da kural olmayan durumlarda Özel Hukuk hükümlerine tabidir.³ Değinilen düzenlemenin mefhum-u muhalifinden, hakkında düzenleme olan konularda Kurumun Kamu Hukuku’na tabi olacağı anlaşılmaktadır.⁴ Sözü edilen hakkında düzenleme olan konular sosyal sigorta ilişkisinin taraflarına yöneliktir. Kurumun sigortalılar ve işverenler ile olan ilişkileri 5502 SK ve 5510 SK dışında 4447 SK ve 3201 SK’da ayrıca ikincil mevzuatta ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Bu düzenlemeler Sosyal Sigorta Hukuku’nu oluşturmakta ve İdare Hukuku bünyesi içinde yer almaktadır.⁵ Çünkü, sigortalı olmak hak ve yükümü kanunda ayrıntılı olarak, sosyal sigorta ilişkisinin taraflarını bağlayacak şekilde belirlenmiştir. Bu kurallar üzerinde Kurumun ve sigortalıların değiştirme yetkisi bulunmamaktadır.⁶ Nitekim ilgili kurala göre, “Kısa ve uzun vadeli sigorta kapsamındaki kişilerin sigortalı ve genel sağlık sigortalısı olması, genel sağlık sigortası kapsamındaki kişilerin ise genel sağlık sigortalısı olması zorunludur. Bu Kanunda yer alan sigorta hak ve yükümlülüklerini ortadan kaldırmak, azaltmak, vazgeçmek veya başkasına devretmek için sözleşmelere konulan hükümler geçersizdir.” (5510 SK Md. 92/I).

Kendisi kamu kurumu olan ve sigortalılara İdare Hukuku kuralları çerçevesinde hizmet sunan bir kurumun eylemlerinin idari nitelik taşıdığının kabulü gerekir. Bu kabulden yola çıkılarak, aşağıda önce genel olarak sorumluluk kavramı, sonra idarenin sorumluluğu ve zararın tazmini konuları ele alınmıştır. Sosyal Güvenlik Kurumunun hizmet kusuru konunun ikinci kısmını oluşturmaktadır. Değinilen başlık altında Kurumun idari eylem ve işlemlerine ilişkin mahkeme kararlarından örnekler verilerek hizmet kusuru ve telafi yolları açıklanmaya açıklanmıştır.