İnsansız Hava Araçları (İHA) Üzerine Hava Hukuku Açısından Bir Değerlendirme

Oğuzhan ÜN,Şenol KURT

Bilişim alanındaki teknolojik yenilikler, yapay zekâ ve mekatronik konusunda son yıllarda meydana gelen hızlı gelişmeler, insansız sistemleri bir bilim kurgu konusu olmaktan çıkarmış ve 21’inci yüzyılın muharebe alanına sokmuştur. Bu sistemler içinde öne çıkanlardan birisi ise İnsansız Hava Araçları (İHA)’dır.

Başlangıçta; keşif, gözetleme ve gerçek zamanlı görüntü istihbaratını sağlayabilme amaçlı kullanılırken; günümüzde sosyal hayatın birçok dalından silahlı harekât icra eden İHA’lara kadar çok geniş bir spekturumda görevler icra eden İHA’lar bulunmaktadır. Ancak İHA’ların insanlı sistemden farklı olmaları nedeniyle kullanımında ve uygulamada bazı sorunlar yaşanabilmektedir. Bu sorunların başında hukuki problemler gelmektedir.

Bu kapsamda, konunun hukuki boyutunu hava hukuku ve insancıl hukuk ele almak mümkündür. Bu çalışmada konu sadece hava hukuku açısından ele alınmış olup kullanım alanı her geçen gün artan İHA’lara ilişkin hukuki boşlukların detaylı bir şekilde belirlenmesinin bir gereklilik olduğu ifade edilmektedir.

İnsansız Hava Aracı, İnsan Hakları, Hava Hukuku, İHA Statüsü, Hava Trafik Kontrolü.

Technological innovation in the field of informatics, artificial intelligence and rapid developments occuring in the recent years in mechatronics have been ceases unmanned systems to be a subject of science fiction and put them into the battlefield of this century. Those that stand out in these systems are Unmanned Aerial Vehicles (UAV).

In the begining, it was used for reconnaissance and surveillance and for its ability to provide real-time video intelligence but today, UAVs are being used in wide spectrum from many branches of social life to attaching to the targets. However, because of structural differences there are some difficulties for the UAVs use unlike the manned aircrafts. Law problems are the biggest challanges in these difficulties.

In this context, it is possible to discuss the legal status of the subject in two basic framework: air law and human rights. In this study, just air law is discussed and it is stated that there is a need to determine UAVs growing legal gaps in details.

Unmanned Air Vehicle, Human Rights, Air Law, Status of UAVs, Air Traffic Control.

1. GİRİŞ

Teknolojik gelişmelere paralel olarak İnsansız Hava Araçları (İHA) askeri alanlardan, sivil hayattaki uygulamalara kadar çok geniş bir görev spekturumu içerisinde çok farklı alanlarda kullanılmakta ve her geçen gün kullanım alanları daha da artmaktadır.¹

İHA’lar en basit tabirle içinde insan olmayan, uzaktan kumanda ile yönlendirilebilen veya otonom olarak kendisini yönlendiren ya da her ikisi bir arada işleyebilen, faydalı yükleri ana gövdesine yüklenip çıkarılabilen ve görev sonunda geri dönerek iniş yapabilen araçlardır.² Bu sistemlere yönelik olarak zaman içerisinde insansız uçuş sistemleri, insansız hava aracı sistemleri gibi bazı eksikliklerin önüne geçmek için çok farklı isimlendirmeler yapılsa da halk arasında yaygın kullanımı İHA’dır.

Bu kadar yaygın kullanım alanı olan İHA’ların farklı ihtiyaçları ve kullanımları karşılamak maksadıyla çok farklı sınıfları bulunmaktadır. Uluslararası literatürde genel kabul görmüş bir sınıflandırma şekli olmamakla birlikte, kullanım amacından teknik imkân kabiliyetlerine kadar çok farklı özelliklere göre İHA sınıflandırmaları yapılmasına rağmen çoğunlukla İHA’nın azami kalkış ağırlığı ve görev yaptığı azami irtifa esas alınmaktadır. Yapılan sınıflandırmada öncelikli olarak ağırlık esas alınmakta müteakiben ağırlık kriteri İHA’nın azami irtifasına göre tekrar sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır.³ Söz konusu kategoriler, farklı görüş açıları ve kullanım alanlarına sahip birimlerin müşterek bir çatıda birleşmesini ve ortak bir dil kullanılmasını sağlamakta, bilgi paylaşımı sürecini kolaylaştırmaktadır.