Ceza Kanunlarının Yer Bakımından Uygulanması ve Türk Ceza Kanununda Esas Alınan İlkeler

Territorial Jurisdiction of Criminal law and Core Principles of Turkish Penal Code

Dr. İlyas ŞAHİN*

Ceza kanunlarının yer bakımından uygulanması, devletin egemenlik hakkından kaynaklanan yetkilerini kullanmasının sonucudur. Devletin kendi ülkesinde iç hukuk düzenini kurmak ve ceza adaletini gerçekleştirmek amacıyla kullanılan cezalandırma yetkisi, ilke olarak egemenlik alanı ile sınırlı olarak kullanılmaktadır. Egemenlik alanı ise devletin ülkesiyle sınırlıdır. Ancak bazı durumlarda, ülke dışında işlenen suçlar bakımından da hukuk düzenlerini ve vatandaşlarının hakkını korumak amacıyla bu yetki genişletilmektedir.

Ceza kanunlarının yer bakımından uygulanmasına gerekçe olarak bir bağlama noktası aranmaktadır. Bağlama noktaları aranırken, suçun işlendiği yer, vatandaşlık ve devletin yararlarını koruma gibi egemenlik anlayışının devamı olan ilkeler esas alınmaktadır. Makul bağlantı noktalarına dayanan başlıca ilkeler şunlardır: Mülkilik (ülkesellik), koruma, faile göre şahsilik, mağdura göre şahsilik, evrensellik, ikame ceza yargısı ve yetki paylaşımı ilkeleridir. Bu ilkelerin çoğunda suç ile devlet arasında belli bir hukuksal ilişki bulunmakta ise de, istisna olarak evrensellik ilkesinde devlet ile suç veya suç işleyen fail arasında hukuki bağ bulunmasa da yargı yetkisi benimsenmiş bulunmaktadır. Evrensel yetki kuralları, genellikle tek bir devletin değil, birden çok devletin veya uluslararası toplumun hukuki yararlarının korunması anlayışına dayanmaktadır.

Bu çalışmada, ceza kanunlarının yer bakımından uygulanmasına ilişkin genel kurallara yer verilmekle birlikte, ayrıca evrensel yetki ilkesine ve ceza kanunlarının uygulanmasına bağlı sorunlar irdelenmiştir.

Ceza Hukuku, Ceza Yargısı, Ceza Kanunu, Uluslararası Ceza Hukuku, Türk Ceza Kanunu, Yer Bakımından Uygulama, Yargı Yetkisi, Evrensel Yetki, Uluslararası Ceza Yargısı.

Territorial jurisdictional implementation of the Criminal Code is the result of using powers stemming from the sovereignty of the state. Punitive power which is used to ensure the domestic legal order and the criminal justice system is a limited jurisdiction in its territory on principle. The jurisdiction is limited to territorial boundaries of the state. However, in some cases, the jurisdiction could be expanded with regard to crimes committed outside the country to ensure the rule of law and to protect the rights of citizens.

A connecting point is a requirement for the justification of jurisdictional implementation of the Criminal Laws. While searching a connecting point, it is based on the principles such as the place where the crime was committed, citizenship and the protection of state's interests which are the principles in the scope of sovereignty of state. The main reasonable connecting points are: territoriality, protection, active personality, passive personality, universality, substitute jurisdiction, sharing of jurisdiction. There is a certain legal relationship between the state and the crime in many of these principles, nevertheless exceptionally, with respect to universality principle, it is accepted that the State has the jurisdiction even if there is no link between crime and criminal.

Universal jurisdiction rules are generally based on the concept of protection of benefits of the states and the international community besides any single state.

In this study, it was mainly addressed the problems related to the implementation of the principle of universal jurisdiction and criminal law in addition to the general rules for the territorial application of criminal laws.

Criminal Law, Criminal Justice, Penal Code, International Criminal Law, The Turkish Penal Code, Jurisdiction, Universal Jurisdiction, International Criminal Justice.

GİRİŞ

Ceza kanunlarının yer bakımından uygulanma alanına ilişkin kurallar ve bunların çerçevesini ceza kanunlarında bulmak mümkündür. Bu konuda devletler özellikle hakimiyet sınırları içinde işlenen suçlar bakımından egemenlik yetkisine dayanarak kurallarını belirlemektedir. Bu nedenle egemenlik kavramı üzerinde durulacaktır.

Milli sınırların dışında, cezai yargı yetkisinin devreye girmesi, diğer bir ifadeyle mülkilik ilkesinin dışındaki kuralların uygulaması için bazı bağlantı noktalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu anlamda, bağlama noktası olarak kabul edilen hususlar açıklanacaktır.

Uluslar arası hukuk açısından kabul gören en temel ilkeler, "mülkilik ilkesi", "şahsilik ilkesi", "koruma (gerçeklik) ilkesi", "ikame yargı yetkisi" ve "evrensellik ilkesi" dir. Bunlar arasında uygulanması benimsenen en yaygın ilke, "mülkilik ilkesi" olup diğerleri bunu tamamlamaya yönelik kurallardır.