1982 Anayasası ile Türkiye’de Mevcut Parlamenter Sistem Modeli, Cumhurbaşkanın Halk Tarafından Seçilmesinin Mevcut Sisteme Etkileri

Model of the Current Parliamentary System Determined by the Constitution of 1982, Election of the President by Public and It’s Impact on the Existing System

Müge ÖZKAN

Türkiye’de 1980’lerden itibaren süregelen siyasi sistem arayışları ile başkanlık ve yarı-başkanlık sistemine geçiş tartışmaları 2007 yılında 5678 Sayılı Kanun’la yapılan Anayasa değişikliği ile hız kazanmıştır. Yapılan bu Anayasa değişikliği ile cumhurbaşkanının TBMM tarafından seçilmesi usulü yerine, parlamenter sistemin ruhuna aykırı bir biçimde, cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi usulü benimsenmiştir. 1982 Anayasası ile yetkileri saf parlamenter sistemlerdeki cumhurbaşkanına tanınan yetkilerden çok daha geniş olan cumhurbaşkanına bir de halk tarafından seçilmenin vermiş olduğu meşruluk eklenince sistemdeki tıkanıklıkların nasıl aşılacağı belirsizdir.

Parlamenter Sistem, Yarı- Başkanlık Sistemi, 1982 Anayasası 2007 Değişikliği, Cumhurbaşkanı Seçimi, Hükümet Sistemi.

The searches for a political system and the debates over switching to a presidential or a semi-presidential system which have gone on in Turkey since 1980’s have accelerated with the amendment made in the Constitution via Law No. 5678 in 2007. Instead of the procedure based on the election of the president by the Grand National Assembly of Turkey, the election of the president by the citizens was adopted by the amendment in question in a way inconsistent with the essence of the parliamentary system. In addition to being given by the Constitution of 1982 the power that is considerably broader than that is given in pure parliamentary systems, the legitimacy of the president obtained through the election by the citizens makes it uncertain how the complications in the system will be resolved.

Parliamentary System, Semi- Presidential System, The 2007 Amendment of 1982 Constitution, The Presidential Election, Government System.

GİRİŞ

Türkiye’de hükümet sisteminin değiştirilmesi ve özellikle de başkanlık sistemine geçilmesi gerekliliği 1980’lerden itibaren ülke gündeminden hiç düşmemiştir. Bu tartışmalar genellikle başkanlık sisteminin avantajları ekseninde ilerlese de; başkanlık sisteminin getireceği artıların Türkiye’yi daha ileri seviyelere taşıyabileceğini savunanlar kadar başkanlık sisteminin dezavantajlarını ortaya koyup ülkenin karakteristik özelliğine en uygun sistemin parlamenter sistem olduğunu savunanlar da bulunmaktadır.

2007 yılında 5678 sayılı kanunla yapılan Anayasa değişikliği ile cumhurbaşkanının TBMM tarafından seçilmesi usulü terk edilmiş ve halen mevcut parlamenter sistemin ruhuna aykırı olarak, cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi usulü kabul edilmiştir. Parlamenter sistemdeki cumhurbaşkanına verilen bu meşruiyetle birlikte, yıllardır süregelen hükümet sistemi tartışmaları daha da hız kazanmış ve Türkiye’nin hükümet sisteminin parlamenter sistemden tamamen uzaklaşıp yarı başkanlık sistemine dönüştüğünü ileri süren birçok görüş ortaya çıkmıştır. Peki; zaten 1982 Anayasası ile yetkileri saf parlamenter sistemlerdeki cumhurbaşkanına tanınan yetkilerden çok daha geniş olan cumhurbaşkanına birde meşruiyet verildiğinde hükümet sistemimiz yarı başkanlık sistemine dönüşmüş müdür?

Bu çalışmada Türkiye’nin 1982 Anayasası ile benimsediği parlamenter sistem incelenecek daha sonra mevcut sisteme adapte edilen cumhurbaşkanı meşruiyetinin sistemi tamamen parlamenter sistemden çıkarıp, yarı başkanlığa dönüştürüp dönüştürmediği konusu tartışılacaktır. Bu tartışmayı yapabilmek için de hem parlamenter sistemin hem de yarı başkanlık sisteminin özellikleri incelenecektir. Konudan sapmamak adına saf parlamenter sistem ile yarı başkanlık sisteminin karşılaştırılması yapılmayıp Türkiye’deki mevcut parlamenter sistem ile yarı başkanlık sistemi karşılaştırılarak bir analiz yapılıp yukarıdaki sorunun cevabına ulaşılmaya çalışılacaktır. Amaç cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesinin parlamenter sisteme olan etkileri ve sistemi ne denli dönüştürüp dönüştürmediği olduğundan tartışmalar daha çok teori boyutunda yapılıp, pratiğe ve seçimden sonra mevcut cumhurbaşkanının tutumuna değinilmeyecektir.