Avrupa Birliği Üyesi Ülke Örnekleriyle Turizm ve Konaklama Vergileri
Tourism and Accommodation Taxes With the Examples of European Union Member Countries
Elvan CENİKLİ
Yirminci yüzyılın ikinci yarısında turizm, dünya ekonomisindeki en büyük ve en hızlı büyüyen sektörlerden birisi haline gelmiştir. Turizm ekonomik ve sosyal anlamda olumlu etkileri bulunduğu kadar olumsuz etkilere de sahiptir. Gerek bu olumsuz etkilerin bertaraf edilmesi gerekse gelir getirme saikiyle turizm, özellikle 1970’li yıllardan bu yana önemli bir vergi kaynağı haline gelmiştir. Çoğu zaman dolaylı vergilere konu olan turizm faaliyetleri bazı ülkelerde farklı isimlerle spesifik vergiler yoluyla vergilendirilmektedir. En sık rastlanan vergi türü ise konaklama vergileridir. Konaklama işletmeleri doğal çevreyle etkileşim halinde olduğundan çeşitli yollarla negatif dışsallık yaymaktadırlar. Bu yüzden kamusal politikalarla düzenlenmesi gereken bir sektör olduğu ve bir kamusal politika olarak konaklama işletmelerinin türlü yollarla vergilendirilmesinin tüm dünyada giderek yaygınlaştığı görülmektedir.Bu çalışma, turizm ve konaklama vergilerini, vergilemenin genel amaç ve ilkeleriyle birlikte ele almayı hedeflemiş ve Avrupa Birliği örnekleriyle Türkiye için konaklama vergilerinin gerekliliğini tartışmıştır. Vergilemenin gereklilik olarak görülmesi halinde dahi gelir sağlama amacının vergilemenin genel ilkelerinin önüne geçmemesi ve Avrupa uygulamaları örnek alınarak sektör tarafından da kabul edilebilir düşük oranlarda bir vergilemenin gerekliliği vurgulanmıştır.
Turizm Vergileri, Konaklama Vergisi, Şehir Vergileri.
Tourism has positive economic and social effects along with negative effects. In order to eliminate these negative effects and with the motivation to generate revenue it has become one of the important sources of tax especially since the 1970’s. In some countries, tourism activities, which are often the subject to indirect taxes, are taxed by specific taxes with different names. The most common type of taxes are accommodation taxes. Accommodation managements emit negative externalities in various ways due to their interaction with the natural environment. Therefore tourism is a sector that should be regulated with public policies and it is seen that as a public policy, accommodation managements are being increasingly taxed by various ways all over the world.This study aims to examine tourism and accommodation taxes along with the general objectives and principles of taxation and to discuss the need of accommodation taxes for Turkey with EU examples. Even the taxation is considered as a necessity, the purpose to generate revenue should not prevent the general principles of taxation and the necessity of taxation at lower rates that may be acceptable for the sector is emphasized by indicating examples of European implementations.
Tourism Taxes, Accommodation Taxes, City Taxes.
GİRİŞ
Turizm sektörü birçok gelişmekte olan ülke için hem yarattığı istihdam hem de döviz girdisi açısından önem taşımaktadır. Turizmin birçok gelişmekte olan ülke için istihdam ve döviz gelirleri sağlama, yurtiçi talepte artış yaratma ve dolaylı vergi gelirleriyle ülkelerin dış kredi baskılarını azaltma gibi olumlu etkileri bulunmaktadır (Bird, 1992:1146). Turizm ayrıca ülkelerin fiziki kaynaklarını ve altyapıyı geliştirmesi, ekonomik yapıyı çeşitlendirmesi ve üretim artışıyla kalkınmayı hızlandırması gibi olumlu etkiler de taşımaktadır. Bunun yanında turizmin birtakım olumsuz etkileri de bulunmaktadır. Artan talebin enflasyonu uyarması, kur farklılıklarının sebep olduğu olumsuz etkiler, çok uluslu şirketlerin ve paket turların sektördeki ağırlıklarıyla döviz girdisinin azalması ve turizmin yarattığı çevresel sorunlar bu olumsuz etkilerin başında gelmektedir. Bahsi geçen olumsuz etkiler sektörün vergilendirmesi konusunu gündeme getirmiştir. Esasen 1960’lı yılların başlarında uluslararası turizm büyük ölçüde vergiden muaf bir sektör iken 1990’lı yıllardan itibaren giderek geniş bir vergi tabanına dönüşmeye başlamıştır. Gelişmiş ve gelişmekte olan birçok ülkede hem turizm hizmetleri hem de doğrudan turistler vergilendirilmektedir. Özellikle turistlerin vergi ödedikleri ülkede seçmen olmamaları onların vergilendirilmelerini (konaklama-giriş çıkış harçları-havaalanı vergileri gibi vergiler yoluyla) çok daha kolay hale getirmektedir. Bu da turizmi ideal bir vergi hedefi haline getirmeye başlamıştır (Thomas ve Wanhill, 2002:67).
Turizmde vergilemesi konusu çok geniş bir literatüre sahip olmamakla birlikte sektör üzerinde olumlu ve olumsuz etkileri ortaya koyan çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bazı çalışmalar spesifik vergiler yerine dolaylı vergilerin kullanılmasının daha adil ve avantajlı olacağı yönünde (Gago vd., 2009) iken diğer bazı çalışmalar spesifik turizm vergilerinin olumlu ekonomik etkileri üzerinde yoğunlaşmıştır (Gooroochurn ve Sinclair, 2005:482). Farklı etkilere rağmen ortak konu ise turizm üzerindeki vergilerin istenilen sonucu yaratma potansiyelinin arz ve talebin fiyat esnekliğine göre değişeceğidir.
Turizm vergilemesinin amaçlarına ulaşabilmesi için vergilerin genel amaçları ile konunun ele alınması gerekmektedir. Vergilemenin yalnızca mali amaçlara değil mali olmayan diğer amaçlarına da hizmet edecek bir vergi düzenlemesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu noktada sürdürülebilir turizm hedeflerine ulaşmada vergileme bir araç olarak görülmektedir. Kamusal kaynaklarla turizm, bir döngü içinde birbirini besler nitelikte dizayn edilmelidir. Burada da en önemli araç vergiler olmaktadır. Bu vergilerin ne üzerinden alınacağı sorusu ise turizm sektöründe vergi çeşitliliğini arttırmıştır. Konusu turistin kendisi ya da turistik faaliyetlerin olduğu bir dizi spesifik turizm vergisi uygulamaya konmuştur. Özellikle birçok Avrupa Birliği üyesi ülkede, turizm hizmetleri üzerinden alınan katma değer vergileri indirimli oranlarla tatbik edilirken spesifik vergiler ağırlık kazanmıştır. Bu vergilerin en tipik örneklerinden birisi de konaklama vergileridir.
