Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Hakları

Occupational Health and Safety Rights of Employees

Recep GÜNER

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu neredeyse bütün bağımlı çalışanları kapsamına almaktadır. Söz konusu Kanun kapsamı dâhilindeki çalışanlara önlem almayı isteme, temsil etme, çalışmaktan kaçınma gibi son derece önemli haklar sunmaktadır. Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği haklarını iyi bir şekilde anlayabilmek için 6331 sayılı Kanun ve bu Kanuna istinaden çıkarılan mevzuatlar bir bütün halinde incelenmelidir.

Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Hakları, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Önlem Alınmasını İsteme Hakkı, Çalışmaktan Kaçınma Hakkı, İş Sözleşmesini Fesih Etme Hakkı.

The Occupational Health And Safety Law no. 6331 covers almost all the workers. The said law provides so important rights to the employees such as requesting measures, representation, abstain from working. In order to comprehend occupational health and safety rights of employees in a better way, the Law no. 6331 and regulations in connection with this law should be examined as a whole.

Occupational Health and Safety Rights of Employees, Occupational Health and Safety Law no. 6331, Right to Request Measures, Right to Abstain From Working, Right to Terminate Labor Contract.

Giriş

2012 yılında 89/391 sayılı Avrupa Birliği Direktifi kapsamında 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu yayınlandı. Stajyer, çırak, memur, işçi, kamu ve özel sektör ayrımı olmaksızın neredeyse bütün bağımlı çalışanlar Kanun kapsamına girmiştir1. Nitekim 6331 sayılı Kanun, çalışanın tanımını kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın kamu veya özel işyerlerinde istihdam edilen gerçek kişi olarak yapmıştır. Kanunun kapsamı, özellikle “kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın” şeklinde, çalışanın İş Kanununa, Borçlar Kanununa, Deniz İş Kanununa veya Basın İş Kanununa bağlı olmasının bir önemi olmadığının altı çizilerek bütün bağımlı çalışanların kapsandığı vurgulanmıştır2. Neredeyse bütün çalışanları kapsamına alan 6331 sayılı Kanun, çalışanlara işverene karşı bazı haklar tanımaktadır. Bu haklardan bazıları; önlem alınmasını isteme, bazı bilgi, belge, rapor vb. evraklara ulaşma, temsil etme, çalışmaktan kaçınma, iş sözleşmesini fesih etme vb. olarak sıralanabilir. Söz konusu hakların iyi bilinmesi, işveren açısından hakkın ihlali sonucu idari veya cezai bir yaptırımla karşılaşılmaması; çalışan tarafından da hakkın etkin bir şekilde kullanılması açısından son derece önemlidir.

I. Önlem Alınmasını İsteme Hakkı

İşverenin iş sağlığı ve iş güvenliği önlemlerini alma borcunun genel esasları ve ilkeleri, Anayasa’nın 50’nci ve 60’ıncı maddelerinde belirtilmekte ve uygulama açısından önemli hükümleri 6098 sayılı Borçlar Kanununda ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda yer almaktadır3. Önlem alma borcu, işverenin başlıca yükümlülüklerinden biri olup işçinin kişilik hakları4 arasında bulunan yaşam, sağlık ve beden bütünlüğünü işyeri tehlikelerine karşı korumak için gerekli her türlü iş sağlığı ve iş güvenliği önlemlerini almak olarak tarif edilebilir5. Çalışan, işverenle yapmış olduğu sözleşme gereği, işin görülmesi süreci içinde işverenin emri ve otoritesi altında6 olmakta ve işverene karşı hukuki bir bağımlılığı bulunmaktadır.7 İş sözleşmesinin, edimin ifasında çalışanın üzerinde işverenin egemenliğini kurduğu itiraz edilemeyecek bir gerçektir. İş ediminin borçlusu olarak işçi, edim programını kendisi organize etmez, faaliyeti işveren tarafından planlanır.8 İşveren çalışma boyunca iş sürecini ve sonuçları denetler.9 Çalışan, işverenin emirleri ve talimatları doğrultusunda kendisine verilen işten kaynaklanan riskler nedeniyle, beden ve ruh sağlığı bakımından tehlike altına girer. İşçinin, işverenin emirleri ve talimatları çerçevesinde, işveren tarafından kurulmuş organizasyonun bir parçası olarak risklere maruz kalması durumu, işverenin söz konusu risklere karşı gerekli önlemlerini alması gerektirir10.

Özetlemek gerekirse, çalışan ve işveren arasında yapılan iş sözleşmesi gereği işveren gerekli her türlü iş sağlığı ve iş güvenliği önlemini almalıdır. İş sözleşmesinden kaynaklı bu durum çalışanın işverenden gerekli önlemlerin alınmasını isteme hakkını doğurur. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında, çalışanın, işverenden işyerinde güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamı istemesi iş sözleşmesinden doğan bir haktır. İşverenin gerekli önlemleri almaması durumu, iş sözleşmesinin şartlarının yerine getirilmemesi anlamına gelmektedir. Bununla beraber, 6098 sayılı Borçlar Kanununun 417’nci maddesinde işverenin, işyerinde iş sağlığının ve iş güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almakla, araçları ve gereçleri noksansız bulundurmakla yükümlü olduğu dile getirilmiştir. Aynı maddenin devamında, işverenin bu hüküm dâhil, Kanuna ve sözleşmeye aykırı davranışı nedeniyle çalışanın ölümü, vücut bütünlüğünün zedelenmesi veya ihlaline bağlı zararların tazmini, sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk hükümlerine tabi olacağı belirtilmiştir. Söz konusu hükümlerin iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önüne geçmekten ziyade sonrasında ortaya çıkan zararların tazminine yönelik olduğu görülmektedir11.