İdari Yargıda Adil Yargılanma Hakkı

Right to Fair Trial in Administrative Justice

Seçkin TOYDEMİR

Adil Yargılanma Hakkı, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi gibi birçok uluslararası sözleşme veya beyannamede yer alan, hukuk sistemimizde de Anayasal düzeyde kabul edilmiş temel bir haktır.

Adil yargılanma hakkı hukuk devletinin en önemli ilkelerinden biridir. Bu hak yargılama faaliyetlerinin yerine getirilmesinde uyulması gereken esasları belirleyen ve yargılama süreci ile birlikte, yargılama öncesi ve sonrası dönemi de kapsayan bir haktır. Ayrıca bu hak sadece yargı makamlarını bağlayan bir hak olmayıp yargılamaya etki eden devletin diğer organlarını da bağlamaktadır.

AİHS’in 6.maddesinin düzenlenme şeklinden her ne kadar adil yargılanma hakkının ceza ve medeni hukuk yargılamasına ilişkin olarak düzenlenmiş olduğu anlaşılsa bile bu hak aynı zamanda idari yargıya ilişkin bir çok davaya da uygulanmaktadır. İdari yargıya ilişkin davalara uygulanma alanı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları ile belirlenmiştir ve yeni içtihatlar ile bu alan her geçen gün genişlemektedir.

Bu çalışmada, Türkiye’de uygulanan idari yargı sistemi AİHS’in 6.maddesinde düzenlenen adil yargılanma hakkı çerçevesinde ele alınarak Türk idari yargı sisteminin AİHS’in 6. maddesinde belirtilen kriterler ile hangi noktalarda uyumlu ve uyumsuz olduğu konuları incelenmiştir.

Anayasal ve yasal düzenlemelerin sözleşmenin getirdiği kriterlere paralel olarak düzenlendiği, daha doğrusu süreç içerisinde uygun hale getirilmeye çalışıldığı, buna rağmen bir takım eksik ya da aykırı düzenlemelerin var olduğu anlaşılmıştır. Bununla beraber uygulamada; adil yargılanma hakkının önemli unsurlarından olan makul sürede yargılanma hakkı, silahların eşitliği ile çelişmeli yargılama hakkı ve mahkemeye başvuru hakkı gibi konularda AİHS’in 6.maddesine bir takım aykırılıkların ve söz konusu aykırılıklar nedeniyle de Türkiye aleyhine verilmiş bir çok ihlal kararının olduğu görülmüştür.

İdari Yargı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Adil Yargılanma, Makul Süre, Mahkemeye Başvuru Hakkı, Silahların Eşitliği.

The right to a fair trial, which is mentioned in various kinds of international legal texts, conventions and agreements including Europen Convention on Human Rights, is fundamental part of our legal system at constitutional level.

The right to a fair trial, which is essential element of the rule of law, determines the rules and principles that govern judicial process with all its stages such as pre-trial, trial and post-trial phase of the adjudication. Not only judiciary bot also all other state institutions must abide by this principle.

Although, from the first glance, it can be said that this right deals with criminal and civil proceedings, the right to a fair trial is aplicable to administrative adjudication. Case law of the European Court of Human Rights gives shape to this sphere and new interpretations of article 6. of the ECHR enhances this right’s domain within administrative justice system.In this thesis, which is called “In The Light of The Right to Fair Trial, Turkish Administrative Judicial System” administrative judiciary in Turkey is being analysed from the perspective of the 6. article of the European Convention on Human Rights.

In this work, Turkish administrative court of justice system is analyzed in the light of the right to fair trial protected by Article 6 and the compatibility or incompatibility of this system with criterias and principles within the meaning of Article 6 is examined.

Notwithstanding the fact that there are abundant Constitutional and statutory amendments which are made acording to 6. article of the ECHR and case law of the Court, there are still lots of shortcomings in domestic legal system in respect of the right to a fair trial. These deficiencies mainly revolve around different aspects of fair trial such as; trial within reasonable time, equality of arms, right to a contentious trial, right to a court. It can easily be said that aforementioned problematic issues pave the way for abundan case law which is rendered against Turkey.

Administrative Justice, European Court of Human Rights, European Convention on Human Rights, The Right to Fair Trial, Reasonable Period of Time, The Right to Make an Application Before the Court, Equality of Arms.

I. İdari Yargıda Adil Yargılanma Hakkı

İnsan hakları mücadelesi ile elde edilen deneyimlerin bir ürünü olarak, İkinci Dünya Savaşından sonra, 1945 yılında Birleşmiş Milletler Şartı ve 1948 yılında İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi imzalanmıştır. Dünyanın yaşadığı iki büyük savaş felaketinden sonra insan hakları kavramı önem kazanmıştır. İnsan hakları, yitirilme ve sınırlanma tehlikelerine karşı en üst düzeyde yeterli güvenceye kavuşturulmalı¹ düşüncesi, dünya savaşlarından sonra pekişmiştir. İnsan hakları gibi kavramlar ve benzeri hukuksal kazanımlar insanlık tarihi boyunca hep acı tecrübelerle elde edilmiştir. Bu nedenle, insan haklarının evrensel olduğunu ortaya koyan, Evrensel Beyannamenin oy birliği ile kabul edilmesi çok anlamlıdır². Beyanname, olması gerekeni bildiren bir temenni metni olarak daha sonra kaleme alınan insan hakları belgelerinin de esin kaynağı olmuştur³.

Bildiride bulunan hakları topluca güvence altına almak için Avrupa Konseyi üyelerinin üzerinde anlaştıkları metin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesidir. 4 Kasım 1950’de Roma’da imzalanan ve 3 Eylül 1953’te yürürlüğe giren “İnsan Hakları ve Özgürlüklerinin Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi (AİHS)”, hem güvence altına aldığı haklar hem de bu hakların korunmasını temin etmek amacıyla sözleşmeye dayalı olarak oluşturulan mekanizma ve organların etkin işleyişi açısından en önemli uluslararası sözleşmelerdendir.

Günümüzde gelişen insan hakları anlayışı doğrultusunda ve hukuk devleti ilkesinin bir gereği olarak adil yargılanma hakkı da AİHS’de ele alınmıştır.