Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Başkanlık, Yarı-Başkanlık ve Parlamenter Hükümet Sistemleri: Türkiye’nin İdeal Hükümet Sistemi Arayışı Üzerine Bir Değerlendirme

Presidential, Semi-Presidential and Parliamentary Systems: An Inquiry on the Seeking of an Ideal System of Government for Turkey

Hacer Ülkü DOĞAN

Bu makalede, öncelikle, kuvvetler ayrılığına dayanan üç hükümet sistemi, başkanlık ve yarı-başkanlık sistemleri ile parlamenter sistem, inceleme konusu yapılarak bu üç sistemlerin güçlü ve zayıf yönleri değerlendirilecektir. Sonrasında bu üç sistem üzerine çizilen genel çerçeve üzerinden 2007 Anayasa değişiklikleri sonrasında Türkiye’deki mevcut hükümet sisteminin niteliğine ilişkin tartışmalar ele alınacaktır. Daha sonra on yıldan uzun süredir çeşitli siyasetçiler tarafından gündeme getirilen başkanlık ve yarı-başkanlık sistemi önerileri ve bu önerilerin temellendirilmeleri ele alınarak, Türkiye için başkanlık veya yarı-başkanlık sistemlerine geçişin doğurabileceği sonuçlar tartışılacaktır.

Başkanlık Sistemi, Yarı-başkanlık Sistemi, Parlamenter Sistem, Türkiye’de Başkanlık Sistemi Tartışmaları, Türkiye’de Başkanlık Sistemine Geçiş.

This paper aims to discuss the possible outcomes of a transition to semi-presidential or presidential democracy for Turkey. For this purpose, first of all, an overview of three democratic systems of government, presidential, semi-presidential and parliamentary, is presented with discussions over the weaknesses and strengths of the systems. Then, within this framework, the current regime in Turkey after 2007 Constitutional Amendments is brought to debate. Lastly, bringing a chronological outline of the claims by politicians for a transition to presidential and semi-presidential democracy in Turkey; the anticipatable results of such transition are debated at the conclusion.

Presidential System, Semi-presidential System, Parliamentary System, Presidential System Discussions in Turkey, Transition to Presidential System in Turkey.

GİRİŞ: HÜKÜMET SİSTEMİ TANIMI VE TÜRLERİ

Bir devlette temel yetkilerin, yasama, yürütme ve yargı yetkilerinin, üzerinde paylaşıldığı organlar arası ilişkiler ve bu ilişkilere ilişkin kurum ve kurallar bütünü bir ülkenin hükümet sistemini belirler.1 Bu bağlamda hükümet sistemleri tasnifi öncelikle kuvvetler birliği ve kuvvetler ayrılığı sistemleri arasında yapılan ayrımla başlar. Bu çalışma, anti-demokratik yönetim biçimlerini teşkil eden kuvvetler birliği sistemlerini inceleme dışı bırakarak2, kuvvetler ayrılığını esas alan üç hükümet sistemi üzerinde yoğunlaşacaktır: Başkanlık Sistemi, Yarı-Başkanlık Sistemi ve Parlamenter Sistem.

Kuvvetler ayrılığı, devlet egemenliğinin içinde barındırdığı üç çeşit yetkinin, yasama, yürütme ve yargıya ilişkin yetkilerin, devlet organları arasında paylaştırılarak kullanılması suretiyle devlet karşısında bireysel özgürlüğü garanti altına almak amacıyla ortaya konulmuş bir teoridir. Kaynağını John Locke ve Montesquieu’den alan bu kuramın öngördüğü sistem, devlet egemenliğini yetkilerin paylaştırılması (ve bu yetkileri haiz organların birbirlerine olan etkilerinin belli ölçülerde kısıtlanması) yoluyla sınırlandırarak birey özgürlüğüne güvence sağladığından, liberal demokrasilerin olmazsa olmaz şartları arasında sayılmaktadır.3

Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki, ideal bir demokraside kuvvetler arasındaki bu ayrım, yargı bakımından mutlaktır. Yani, ülkede benimsenmiş olan hükümet sistemi ne olursa olsun yargı erkinin diğer iki güçten bağımsız olması liberal demokrasi idealinin temelinde yatmaktadır.4 Oysa yasama ve yürütme erkleri arasındaki bağımsızlık benimsenen hükümet sistemine göre değişen, göreceli bir nitelik taşımaktadır.5 Dolayısıyla da demokratik yönetimin cari olduğu ülkelerde hükümet sistemlerinin yukarıda açıklandığı şekilde sınıflandırılması, bu iki organ arasında mevcut bulunan ayrılığın derecesine göre tayin edilir.