Arama yapmak için lütfen yukarıdaki kutulardan birine aramak istediğiniz terimi girin.

Ceza Muhakemesi Uygulamasında Uzlaşma

Mediation in Practice of Criminal Procedure

M.Nedim BEKRİ

Mukayeseli hukukta gün geçtikçe yaygınlaşan onarıcı adalet uygulamaları cezalandırmayı değil suçun neden olduğu zararın onarılmasını esas almaktadır. Bu uygulamalardan biri olan uzlaşma, mağdur ile failin uzlaştırmacı gözetiminde bir araya gelip iletişime geçmeleridir. Uzlaşmadan, mağdurun zararının giderilmesi, failin topluma yeniden kazandırılması, toplumsal barışın yeniden temini ve yargının iş yükünün azaltılması gibi önemli yararlar beklenmektedir. Uzlaşma kurumu 2005 yılında hukukumuza da girmiştir. Ancak, uzlaşmaya oldukça az başvurulmakta ve uygulamasında çeşitli hatalara sıklıkla rastlanılmaktadır. Bu sorunların aşılması için öncelikle, uzlaşma kurumunun tamamen, yoğun iş yükü altındaki yargı organlarından alınarak, profesyonelleşmeyi de sağlayacak şekilde uzman kurumlara devri gerekmektedir. Bu çalışmada, uzlaşmanın düşünsel temelleri, uluslararası standartları ve mukayeseli hukuktaki durumuna değinildikten sonra hukukumuzdaki düzenleme ve uygulamadaki durum değerlendirilerek bazı önerilere yer verilmektedir.

Ceza Adalet Sistemi, Cezalandırıcı Adalet, Onarıcı Adalet, Uzlaşma, Uzlaştırmacı, Mağdur, Fail, Suç, Sorumluluk, Zararın Giderilmesi.

The practicies of restorative justice, which is spreading day by day in comparative law, adopts the restoration of the damage that is caused by a crime, not the penalisation. One of these practicies, the mediation, enables a communication process between the victim and the offender conducted with the assisstance of a mediator. Restitution of the victim, reintroduce the offender to society, re-establishing of the social peace and reduction of the excessive work load in the judicial organs are the expected results of the mediation. Mediation has been recognized by the Turkish legal system in 2005. However, the implementation is not up to the mark and different improper practicies can be seen very often. In order to over come these problems, in the first place, the full responsibility for the implementation of the mediation should be taken over by the specialist bodies from the judicial organs that are under the pressure of a very heavy work load. This study involves the theoretical foundations and the international standarts of the mediation as well as its application in comparative law. After the assessment of the regulation of the mediation in Turkish law and its state of play in practice, some proposals for the Turkish model will take place.

Criminal Justice System, Retributive Justice, Restorative Justice, Mediation, Mediator, Victim, Offender, Crime, Responsibility, Restoration of the Damage.

GİRİŞ

Cezalandırıcı ve ıslah edici adalet anlayışlarından sonra yeni bir eğilim olarak ortaya çıkan ve suçun oluşturduğu zararı gidermeyi amaçlayan onarıcı adalet birçok hukuk sisteminde uygulama alanı bulmaktadır. Onarıcı adalet görünümlerinden biri olan uzlaşma, özü itibariyle, mağdur ve failin uzlaştırmacı gözetiminde bir araya gelip uzlaşmalarını ifade etmektedir. Hukukumuza da 2005 yılında giren uzlaşma kurumuyla, mağdurun zararının giderilmesi ve yargının iş yükünün azaltılması hedeflenmektedir. Failin topluma yeniden kazandırılması ve toplumsal barışın yeniden temini de beklenen yararlardandır. Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 253 ilâ 255. maddelerinde düzenlenen ve Yargıtay kararlarında da kovuşturma şartı olarak kabul edilen uzlaşma kurumunun oldukça az uygulandığı bilinen bir gerçektir. Öte yandan, uzlaşma uygulamalarında birçok hatalı durumla da karşılaşılmaktadır.

Çalışmamız esas itibariyle, uzlaşma kurumunun uygulamada hak ettiği konuma yerleşememe nedenleri ve gözlemlenen hatalı uygulamalara değinerek önerilerde bulunmayı amaçlamaktadır. Bununla beraber, onarıcı adalet anlayışı ve uzlaşmanın düşünsel temelleri ile uluslararası standartlar ve mukayeseli hukuktaki duruma da yer verilecektir. Ayrıca, uygulamadaki durum öncesinde, mevzuat hükümleri ile konuya ilişkin Yargıtay kararları da incelenecektir. Yapılacak tespitler ve öneriler ışığında, uzlaşma düzenlemelerine ilişkin de değişiklikler öngören "Ceza Muhakemesinde İş Yükünün Azaltılması Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı" taslağı da değerlendirilecektir.

1. ONARICI ADALET ANLAYIŞI VE UZLAŞMA KURUMU

Toplumsal ve fikri hayatın temeline aklı koyan aydınlanma dönemi hiç şüphesiz ceza hukuku alanında da yansıma bulmuştur. Günümüzdeki gelişmiş demokrasilerin ceza adalet sistemlerinin de temelini oluşturan klasik okul, doğaüstü güçler anlayışının egemen olduğu ortaçağın cezalandırmadaki keyfilik ve barbarlığına tepki olarak insan onurunu öne çıkardığı gibi suçu da rasyonel bir tercih olarak kabul etmiştir. Klasik okula göre, suç, kişilerin bilerek ve isteyerek gerçekleştirdikleri eylemlerdir. Buna göre insanlar, suç işlemeden önce bir değerlendirme yapmakta ve suç işlemek daha kârlı olarak görüldüğünde bu seçeneğe yönelmektedirler. Bu itibarla, suçları önlemek için, suçlar karşılığında verilecek cezanın, suçun faydasından daha ağır olması gerekmektedir. Öte yandan, amacı suç işlenmesini önlemek ve mağdurun intikamını almak olan cezaların, kanunlarda kesin ve açık olarak düzenlenmesi gerekmektedir. Böylece, kişiler suç teşkil eden eylemleri ve karşılığındaki cezaları anlayabilecekleri gibi keyfiliğin de önüne geçilecektir.1